Η Συνεισφορά του Ρόμπερτ Σέρβις στην Πλαστογράφηση της Ιστορίας
Το «Μεγάλο Ψέμα» Συνεχίζεται (1)
Ανασκόπηση του Τρότσκι: Μία Βιογραφία, του Ρόμπερτ Σέρβις
Τρότσκι: Μία Βιογραφία, του Ρόμπερτ Σέρβις, 600 σελίδες, Harvard University Press, 2009
To Φάσμα του Λέων Τρότσκι
Το 1955 ο Τζέιμς Μπέρναμ, ο πνευματικός ανάδοχος του σύγχρονου Αμερικάνικου νεο-συντηρητισμού , έκανε μία ανασκόπηση του Οπλισμένου Προφήτη, τον πρώτο τόμο της μνημειώδους βιογραφίας του Λέων [Λεβ Νταβίντοβιτς] Τρότσκι. Δεκαπέντε χρόνια είχαν περάσει από τότε που ο Μπέρναμ είχε παραιτηθεί από την Τέταρτη Διεθνή στο αποκορύφωμα μιας πολιτικής πάλης στην οποία είχε διασταυρώσει πολιτικά ξίφη με τον Λέων Τρότσκι. Ήταν μία δύσκολη εμπειρία για τον Μπέρναμ που ένιωσε ότι αυτός ο πολιτικός και λογοτεχνικός αγώνας μάλλον ξεπερνούσε τις δυνάμεις του. «Πρέπει να σταθώ για λίγο με θαυμασμό,» είχε γράψει ο Μπέρναμ σε ένα έγγραφο που απευθυνόταν στον Τρότσκι, «μπροστά στην τεχνική τελειότητα της φραστικής δομής που έχετε δημιουργήσει, την ρωμαλέα κίνηση του λόγου σας, την φλογερή έκφραση της ακατανίκητης αφοσίωσης σας στο σοσιαλιστικό ιδεώδες, τις απρόσμενες, πνευματώδεις και λαμπερές μεταφορές που απαστράπτουν μέσα στις σελίδες σας.» (2)
Αφού αποκήρυξε τον σοσιαλισμό, ο Μπέρναμ στην συνέχεια μετακινήθηκε γοργά στην άκρα δεξιά (όπως είχε προβλέψει ο Τρότσκι). Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '50 έκρινε την ζωή και το έργο του Τρότσκι μέσα από το πρίσμα της δικής του ιδεολογικής αφοσίωσης σε ένα παγκόσμιο αγώνα ενάντια στον Μαρξισμό. Το έργο του Ντόιτσερ γέμιζε τον Μπέρναμ με πανικό. Το πρόβλημα δεν είχε λογοτεχνικό χαρακτήρα. Ο Μπέρναμ άμεσα αναγνώριζε την αριστοτεχνική ανάπλαση της επαναστατικής προσωπικότητας του Τρότσκι από τον συγγραφέα.
«Ο κ. Ντόιτσερ έχει πλάσει την ιστορία του για τον Τρότσκι μέσα στο Ελληνικό καλούπι, και πολύ δικαιολογημένα,» έγραψε ο Μπέρναμ. «Ο Τρότσκι του είναι ένας πρωταγωνιστής με την πλέον εκθαμβωτική λαμπρότητα που ανέρχεται διαδοχικά το 1905, το 1917 και στον Εμφύλιο Πόλεμο στα ύψη όπου ενσωματώνεται στην Ιστορία και γίνεται η φωνή της.» Ο Μπέρναμ αποδεχόταν ότι ο Ντόιτσερ είχε πετύχει να μεταφέρει στους αναγνώστες του τις εξαιρετικές ιδιότητες του Τρότσκι: «οι φλογερές αγορεύσεις του, οι οποίες πολλοί που τον άκουσαν πιστεύουν ότι ήταν από τις μεγαλύτερες του αιώνα μας· η γλωσσική άνεση· η πνευματώδης και ζωηρή πρόζα· η ταχύτητα με την οποία ο Τρότσκι κατείχε κάθε νέο αντικείμενο· το εύρος των ενδιαφερόντων, τόσο σπάνιο ανάμεσα στους αφοσιωμένος επαναστάτες.»
Ο Μπέρναμ παρατήρησε ότι η εικόνα του Ντόιτσερ για τον Τρότσκι δεν ήταν μονόπλευρη· ότι «ευσυνείδητα παρουσιάζει, επίσης, τις αδυναμίες του Τρότσκι...» Αλλά παρά τις πολλές λογοτεχνικές αρετές της βιογραφίας, ο Μπέρναμ την καταδίκασε σαν μία «πνευματική καταστροφή.» Ο λόγος για την αποδοκιμασία του Μπέρναμ ήταν ότι «ο κ. Ντόιτσερ γράφει από την σκοπιά που αποδέχεται και νομιμοποιεί την Μπολσεβίκικη επανάσταση.» Η βιογραφία ήταν «οργανικά διαστρεβλωμένη» και απαράδεκτη. «Ούτε όλες οι φιλολογικές αναφορές από όλες τις βιβλιοθήκες δεν είναι αρκετές για να ξεπλύνουν την Μπολσεβίκικη κηλίδα.»
Ο Μπέρναμ εξομολογήθηκε με τρόμο ότι ο Ντόιτσερ είχε λάβει «όλες τις αβρότητες των κορυφαίων ερευνητικών ιδρυμάτων μας, την συνδρομή των κληροδοτημάτων μας, τις σελίδες των περιοδικών μας, δημοσίευση και προβολή απο τον μεγάλο Αγγλο-Σαξονικό Όξφορντ Πρες.» Δεν αναγνώρισε το κατεστημένο τον κίνδυνο όταν επέτρεπε, και ακόμη ενθάρρυνε, τις λεπτομέρειες της ηρωικής ζωής και των επαναστατικών ιδεών του Τρότσκι να φτάσουν στο ευρύτερο κοινό, και κυρίως στους νέους;
Ο Μπέρναμ έκλεισε την ανασκόπηση του με μία κραυγή απόγνωσης: «Τα μυαλά πολλών από τους πανεπιστημιακούς φοιτητές μας και όσων διαμορφώνουν την κοινή γνώμη διαμορφώνονται βαθιά, στα εξαιρετικά σημαντικά ζητήματα με τα οποία αυτός (ο Ντόιτσερ) ασχολείται, από τις ιδέες του. Είναι σίγουρα μία ακόμη από τις πολλές ενδείξεις της αυτοκαταστροφικής μανίας του δυτικού κόσμου.» (3) Το συμπέρασμα που προέκυπτε έμμεσα από αυτήν την ανασκόπηση ήταν ότι το βιβλίο του Ντόιτσερ και άλλων σαν αυτό, που περιέγραφαν με συμπάθεια την Οκτωβριανή Επανάσταση και τους ηγέτες της, δεν θα έπρεπε να εκδοθούν.
Οι φόβοι του Μπέρναμ, τουλάχιστο από την πολιτική του σκοπιά, δεν ήταν εντελώς αδικαιολόγητοι. Πρόβλεψε το ανατρεπτικό δυναμικό της αποκατάστασης του Τρότσκι από τον Ντόιτσερ, του οποίου (του Τρότσκι) ο ιστορικός ρόλος και οι πολιτικές ιδέες είχαν θαφτεί για τόσες δεκαετίες κάτω από ένα τεράστιο σωρό από Σταλινικά ψέματα. Τον Φλεβάρη 1956 ο Κρούστσεφ στην «μυστική ομιλία» του στο Εικοστό Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης λίγο πολύ παραδέχτηκε ότι ο Στάλιν ήταν ένας μαζικός δολοφόνος και δικαίωσε την κατηγορία που αποδόθηκε 20 χρόνια νωρίτερα από τον αδιάλλακτο αντίπαλο του δικτάτορα. Στα χρόνια που ακολούθησαν το πολιτικό ανάστημα του Τρότσκι αυξήθηκε γοργά παντού σε όλο τον κόσμο.
Μέσα στο πλαίσιο της αυξανόμενης μαχητικότητας της εργατικής τάξης και ριζοσπαστικοποίησης της νεολαίας, η βιογραφική τριλογία του Ντόιτσερ – Ο Άοπλος Προφήτης, Ο Ένοπλος Προφήτης και Ο Εξόριστος Προφήτης - παρουσίασε σε αμέτρητες χιλιάδες νέους, διανοούμενους και εργάτες τις πράξεις και τις ιδέες του Λέων Τρότσκι. Οι οργανώσεις που ισχυρίζονταν ότι βασίζονταν στην πολιτική κληρονομιά του Τρότσκι αυξήθηκαν σημαντικά τις δεκαετίες του '60 και του '70. Αυτό συνέβαινε ιδιαίτερα στην Βρετανία. Ήδη από το 1964, η ηγεσία των Νέων Σοσιαλιστών, το κίνημα νεολαίας του Βρετανικού Εργατικού Κόμματος, πέρασε στα χέρια της τροτσκιστικής Σοσιαλιστικής Εργατικής Ένωσης (Socialist Labour League). Μέσα στις δεκαετίες του '60 και του '70, και ακόμη και του '80, οι δραστηριότητες των Τροτσκιστικών οργανώσεων ήταν μία σημαντική έγνοια για την Βρετανική Υπηρεσία Πληροφοριών, το ΜΙ5. (4)
Μία Νέα Επίθεση Ενάντια στον Τρότσκι
Αυτή η ιστορική εμπειρία αξίζει να μνημονευτεί καθώς εξετάζουμε ένα ιδιόμορφο λογοτεχνικό φαινόμενο: την έκδοση, μέσα σε διάστημα λίγο μεγαλύτερο από πέντε χρόνια, τριών βιογραφιών του Λέων Τρότσκι από Βρετανούς ιστορικούς. Το 2003 ο καθηγητής Ίαν Θάτσερ του Πανεπιστημίου του Λέστερ ( και προηγουμένως του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης) παρουσίασε τον Τρότσκι του, που εκδόθηκε από τον Ράουτλετζ. Τρία χρόνια αργότερα ο Λόνγκμαν εξέδωσε τον Τρότσκι του Τζέφρι Σουέιν του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης. Και τώρα, καθώς πλησιάζει το τέλος του 2009, ο Τρότσκι: Μία Βιογραφία του καθηγητή Ρόμπερτ Σέρβις του Κολλεγίου Σεντ Άντονυς της Οξφόρδης έχει παρουσιαστεί με πολλή επίδειξη και θόρυβο. Ο Βρετανός εκδότης είναι ο Μακμίλλαν. Στις Ηνωμένες Πολιτείες το βιβλίο του Σέρβις έχει εκδοθεί από το Χάρβαρντ Γιουνιβέρσιτι Πρες. Τι κρύβεται πίσω από αυτό το εμφανές ενδιαφέρον Βρετανών πανεπιστημιακών για τον Λέων Τρότσκι που πέθανε πριν από 70 χρόνια;
Ο συγγραφέας αυτής της ανασκόπησης έχει υποβάλει αλλού (5) τα έργα των Θάτσερ και Σουέιν σε διεξοδική ανάλυση, και απέδειξε ότι είναι χονδροειδείς ασκήσεις ιστορικής πλαστογράφησης, χωρίς καμμία απολύτως αξία για όποιον ενδιαφέρεται να μάθει για την ζωή και τις ιδέες του Λέων Τρότσκι. Η προειδοποίηση του Μπέρναμ φαίνεται σαν να τράβηξε την προσοχή του Θάτσερ και του Σουέιν που ήταν αποφασισμένοι να μην δώσουν στον Τρότσκι μία πλατφόρμα, και για αυτό φρόντισαν να αναφερθούν όσο πιο λίγο είναι δυνατό στα γραπτά του. Και τα δύο έργα ξεκίνησαν με την πρόθεση να αντιστρέψουν την δημοφιλή εικόνα του Τρότσκι που είχε ξεπροβάλλει μέσα από την μεγάλη τριλογία του Ντόιτσερ. Ο Θάτσερ και ο Σουέιν υποβάθμισαν τον Ντόιτσερ για την δημιουργία του «μύθου» του Τρότσκι σαν μεγάλου επαναστάτη, Μαρξιστή θεωρητικού, στρατιωτικού ηγέτη, πολιτικού αναλυτή και αντίπαλου της ολοκληρωτικής γραφειοκρατίας. Οι βιογραφίες των Σουέιν και Θάτσερ είχαν την πρόθεση να δημιουργήσουν μία νέα αφήγηση ενάντια στον Τρότσκι, χρησιμοποιώντας συκοφαντίες και επινοήσεις παλιάς Σταλινικής σοδειάς προς το συμφέρον του σύγχρονου αντι-κομμουνισμού.
Προστίθεται τώρα η συνεισφορά του Ρόμπερτ Σέρβις στις συνεχιζόμενες προσπάθειες για την συντριβή της ιστορικής υπόληψης του Λέων Τρότσκι. Στο διαφημιστικό υλικό της προδημοσίευσης, το Χάρβαρντ Γιουνιβέρσιτι Πρες διακηρύσσει: «Παρόλο που οι οπαδοί του Τρότσκι ήταν προσκολλημένοι στην επίμονη άποψη του Τρότσκι σαν αγνού επαναστάτη και ισχυρής διάνοιας που άδικα διώχθηκε και εξορίστηκε από τον Στάλιν, η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Η διαφωτιστική απεικόνιση (από τον Σέρβις) του άνδρα και της κληρονομιάς του βάζει τα πράγματα στην θέση τους.» (6) Τα βάζει, λοιπόν, πραγματικά;
Η Βιογραφία σαν Δολοφονία του Χαρακτήρα
Το Τρότσκι: Μία Βιογραφία είναι ένα κακότεχνο και προσβλητικό βιβλίο, που γράφτηκε και εκδόθηκε χωρίς σεβασμό για τα πιο ελάχιστα επίπεδα ακαδημαϊκής έρευνας. Η «έρευνα» του Σέρβις, αν κάποιος επιθυμεί να την ονομάσει έτσι, έχει διενεργηθεί με κακή πίστη. Ο Τρότσκι του δεν είναι ιστορία, αλλά μάλλον μία άσκηση στην δολοφονία χαρακτήρα. Ο Σέρβις δεν αρκείται στην παραποίηση και πλαστογράφηση των πολιτικών πράξεων και ιδεών του Τρότσκι. Κατεβαίνοντας συχνά στο επίπεδο μιας σκανδαλοθηρικής φυλλάδας, ο Σέρβις επιχειρεί να ρίξει λάσπη στην προσωπική ζωή του Τρότσκι. Ένα από τα αγαπημένα του τεχνάσματα είναι να αναφέρεται σε «φήμες» για τις στενές προσωπικές σχέσεις του Τρότσκι, χωρίς ούτε να νοιάζεται να προσδιορίσει την πηγή της φήμης, και πόσο μάλλον να τεκμηριώσει την αξιοπιστία της.
Ο Τρότσκι δήλωσε κάποτε, καθώς υπερασπιζόταν το εαυτό του ενάντια στις συκοφαντίες του καθεστώτος του Στάλιν: «Δεν υπάρχει ούτε μία κηλίδα στην επαναστατική μου τιμή.» (7) Ωστόσο, ο Σέρβις απεικονίζει τον Τρότσκι σαν ένα άτομο χωρίς καθόλου τιμή. Επιχειρεί να δυσφημίσει τον Τρότσκι όχι μόνο σαν ένα επαναστάτη πολιτικό, αλλά επίσης και σαν άνθρωπο. Ο Τρότσκι του Σέρβις είναι ένα άκαρδο και ματαιόδοξο άτομο που χρησιμοποιούσε τους συνεργάτες του για τους δικούς του εγωιστικούς σκοπούς, ένας άπιστος σύζυγος που άσπλαχνα εγκατέλειψε την σύζυγο του, και ένας πατέρας που έδειχνε παγερή αδιαφορία στα παιδιά του και που ακόμη ήταν υπεύθυνος για τον θάνατο τους. «Όλοι ανακάλυπταν χωρίς να πρέπει να περιμένουν για πολύ πόσο ματαιόδοξος και εγωκεντρικός ήταν,» γράφει ο Σέρβις για τον Τρότσκι σε ένα τυπικό απόσπασμα.[56] (8)
Η βιογραφία του Σέρβις είναι γεμάτη με τέτοιες μικροπρεπείς προσβολές. Ο Τρότσκι ήταν «άστατος και αναξιόπιστος.» «Ήταν ένα αλαζονικό άτομο που υπέθετε με εγωκεντρισμό ότι οι γνώμες του, αν εκφράζονταν με έντονο ύφος, θα του έδιναν την νίκη.» «Ήταν απορροφημένος με τον εαυτό του στο έπακρο. Σαν σύζυγος φέρθηκε με ευτέλεια στην πρώτη του γυναίκα. Αγνοούσε τις ανάγκες των παιδιών του όταν έμπαιναν στην μέση τα πολιτικά του συμφέροντα.» [4]
Η διανοητική και πολιτική ζωή του Τρότσκι ήταν, καθώς θα ήθελε ο Σέρβις να πιστέψουν οι αναγνώστες του, τόσο ευτελής όσο και η προσωπική του ζωή. «H άμετρη επιθυμία» του Τρότσκι «για δικτατορία και τρομοκρατία μόλις που κρυβόντουσαν στον Εμφύλιο Πόλεμο. Ποδοπάτησε τα πολιτικά δικαιώματα εκατομμυρίων ανθρώπων περιλαμβανόμενων των βιομηχανικών εργατών.» Όσο για την πολιτική του ήττα που επακολούθησε, ο Σέρβις απορρίπτει, χωρίς να αντιτάξει κάποιο επιχείρημα, την ανάλυση του Τρότσκι για την ανάπτυξη της Σοβιετικής γραφειοκρατίας και τον σφετερισμό από αυτήν της πολιτικής εξουσίας. Ο Σέρβις απλά δηλώνει ρητά, σαν να αναφέρει κάτι ολοφάνερο, ότι ο Τρότσκι «ηττήθηκε από έναν άνδρα [τον Στάλιν] και μία κλίκα με ανώτερη κατανόηση της Σοβιετικής δημόσιας ζωής.» [4]
Σύμφωνα με τον Σέρβις, ο Τρότσκι δεν ήταν τίποτε περισσότερο από έναν δεύτερης ή τρίτης κατηγορίας στοχαστή. Ο Τρότσκι, έγραψε, «δεν πρόβαλε καμμία αξίωση για διανοητική πρωτοτυπία: θα είχε γελοιοποιηθεί αν το επιχειρούσε.» [109] «Διανοητικά πεταγόταν από το ένα θέμα στο άλλο και δεν ένοιωθε κάποιο κίνητρο να συστηματοποιήσει την σκέψη του.» [110] Ο Τρότσκι έγραφε γρήγορα και επιπόλαια: «Απλά αγαπούσε να κάθεται σε ένα γραφείο, με τον στυλογράφο στο χέρι, γράφοντας βιαστικά το πιο πρόσφατο έργο. Κανείς δεν τολμούσε να τον ενοχλήσει καθώς η ροή των λέξεων σχηματιζόταν μέσα στο μυαλό του.» [319] Και ποιο ήταν το αποτέλεσμα αυτού του «βιαστικού γραψίματος;» Γράφει ο Σέρβις: «Η σκέψη του ήταν ένας μπερδεμένος κυκεώνας που προκαλούσε σύγχυση.» [353]. «Αφιέρωνε πολύν από τον χρόνο του σε διενέξεις, και λιγότερο σε σκέψη. Το ύφος υπερίσχυε πάνω στο περιεχόμενο ... Αυτό συνεπαγόταν τελικά έλλειψη σοβαρότητας για ένα διανοούμενο.» [356] Αυτό είναι το κριτικό συμπέρασμα του Σέρβις για το λογοτεχνικό έργο ενός άνδρα που πρέπει να συγκαταλέγεται ανάμεσα στους μεγαλύτερους συγγραφείς του εικοστού αιώνα. (9)
Ένας βιογράφος δεν χρειάζεται να συμπαθεί ή ακόμη και να σέβεται το πρόσωπο με το οποίο ασχολείται. Κανείς δεν θα έκανε τον υπαινιγμό ότι ο Ίαν Κέρσοου τρέφει την παραμικρή συμπάθεια για τον Άντολφ Χίτλερ, στην ζωή του οποίου αφιέρωσε δύο εξαιρετικούς τόμους που ήταν το προϊόν πολύχρονης έρευνας. Ωστόσο, ένας βιογράφος είτε θαυμάζει, περιφρονεί ή αισθάνεται μία ψυχρή και αμερόληπτη αμφιθυμία προς το αντικείμενο της ερευνητικής προσοχής του, πρέπει να σέβεται τις πηγές όπου έχουν καταγραφεί τα πραγματικά γεγονότα και να προσπαθεί να κατανοήσει αυτό το πρόσωπο. Ο βιογράφος έχει την ευθύνη να εξετάζει μία ζωή μέσα στο πλαίσιο των συνθηκών της εποχής στην οποία έζησε το πρόσωπο με το οποίο ασχολείται. Αλλά αυτό είναι πέρα από τις διανοητικές ικανότητες του Σέρβις και τα όρια της γνώσης του. Αντί για αυτό, με ένα τρόπο άσκοπο και συνάμα παράλογο παίρνει την στάση ενός επιτιμητικού σύμβουλου καριέρας. Ο Τρότσκι, αποφαίνεται ο Σέρβις στην εισαγωγή της βιογραφίας του, «θα μπορούσε εύκολα να έχει πετύχει μία εξαίρετη καριέρα σαν δημοσιογράφος ή δοκιμιογράφος αν η πολιτική δεν είχε γίνει η έμμονη ιδέα του.» [3] Αλλά ο Τρότσκι διάλεξε τελικά μία σταδιοδρομία στην πολιτική, και μάλιστα την επαναστατική πολιτική, μία απόφαση που ο Σέρβις δεν μπορεί να ανεχτεί ή να κατανοήσει.
Ο Σέρβις περιγράφει το βιβλίο του σαν «την πρώτη πλήρη σε έκταση βιογραφία του Τρότσκι που γράφτηκε από κάποιον έξω απο την Ρωσία που δεν είναι Τροτσκιστής.» [xxi] Τι σημαίνει το «πλήρης σε έκταση»; Η βιογραφία του Σέρβις είναι σίγουρα μεγάλη σε έκταση, καθώς ξετυλίγεται με βαριά βήματα μέσα σε 501 σελίδες πραγματικού κείμενου. Αλλά από την άποψη του περιεχόμενου, δεν είναι περισσότερο από μία υπερμεγέθης παραλλαγή των βιογραφιών που γράφτηκαν από τον Θάτσερ και τον Σουέιν. Όπως τα προγενέστερα έργα, αυτή είναι μία βιογραφία δίχως ιστορία. Δεν υπάρχει ούτε ένα ιστορικό συμβάν που να εξιστορείται με τρόπο που πλησιάζει και από μακριά το αναγκαίο επίπεδο λεπτομέρειας.
Ο Σέρβις υποβιβάζει το απέραντο και πολύπλοκο δράμα της επαναστατικής εποχής στην Ρωσία σε μία σειρά από ανούσια σκηνικά, που χρησιμεύουν μόνο σαν το γραφικό φόντο για την γελοιοποίηση από τον Σέρβις των δήθεν πολιτικών, προσωπικών και ηθικών αποτυχιών του Τρότσκι. Η άνοδος στην εξουσία των Ναζιστών το 1933, το ξέσπασμα του Ισπανικού Εμφύλιου Πόλεμου και η συγκρότηση του Λαϊκού Μέτωπου στην Γαλλία συζητιούνται σε λίγες πρόχειρες προτάσεις. Ακόμη και οι Δίκες της Μόσχας και η Τρομοκρατία μόλις που αξίζουν περισσότερο από μία σελίδα. Πολύ περισσότερη προσοχή δίνεται απο τον Σέρβις στην σύντομη στενή σχέση του Τρότσκι με την Φρίντα Κάλο!
Μία Ανθολογία από Λάθη
Επιπλέον, η βιογραφία είναι γεμάτη με αντικειμενικά λάθη που τραβούν την προσοχή στην εξαιρετικά περιορισμένη κατανόηση από τον συγγραφέα του ιστορικού υλικού. Σε μία συγχυσμένη εξόρμηση στις απόψεις του Τρότσκι για το θέμα της επαναστατικής τρομοκρατίας πριν το 1917, ο Σέρβις γράφει ότι ο Τρότσκι «μίλησε ανοιχτά ενάντια στην 'ατομική τρομοκρατία' το 1909 όταν οι Σοσιαλεπαναστάτες δολοφόνησαν τον πληροφοριοδότη της αστυνομίας Έβνο Αζέβ που είχε διεισδύσει στην Κεντρική Επιτροπή τους.» [113]. Στην πραγματικότητα, ο Αζέφ (ο σωστός μεταγραμματισμός από την Ρώσικη γραφή) δεν δολοφονήθηκε το 1909. Δεν δολοφονήθηκε καθόλου. Ο Αζέφ, που είχε οργανώσει τρομοκρατικές ενέργειες, ανάμεσα τους και δολοφονίες, ενώ εργαζόταν σαν πράκτορας της Οχράνα (Okhrana) μέσα στο Σοσιαλεπαναστατικό Κόμμα, επέζησε μετά το ξεσκέπασμα του και πέθανε από φυσικές αιτίες το 1918. Ο Σέρβις παραλείπει να αναφέρει ακόμη και μία πρόταση από το σημαντικό άρθρο του Τρότσκι για την υπόθεση Αζέφ.
Συζητώντας τα γεγονότα στην Γερμανία το 1923, ο Σέρβις ισχυρίζεται ότι η επανάσταση απέτυχε αφού «κόπασαν οι οδομαχίες» στο Βερολίνο. [310] Στην πραγματικότητα, δεν έγινε καμμία μάχη στο Βερολίνο. Η ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος ματαίωσε την εξέγερση πριν μπορέσει να αρχίσει η σύγκρουση στην πρωτεύουσα. Η μόνη σοβαρή σύγκρουση σε μία σημαντική Γερμανική πόλη έγινε στο Αμβούργο.
Σε μία βιαστική αναφορά στην Κινέζικη Επανάσταση, ο Σέρβις δηλώνει ότι η Κομμουνιστική Διεθνής έστειλε οδηγίες για μία εξέγερση ενάντια στον Τσιανγκ Κάι-σεκ και την Κουόμιτανγκ τον Απρίλη 1927. «Ήταν ακριβώς το πρόσχημα που χρειαζόταν ο Τσιανγκ για να διεξάγει μία αιματηρή καταστολή ενάντια στους κομμουνιστές στην Σαγκάη και αλλού.» [355] Αυτό είναι λάθος. Κανένα τέτοιο σχέδιο δεν υπήρχε και καμμία τέτοια εντολή δεν στάλθηκε. Ο Σέρβις συγχέει τα γεγονότα στην Σαγκάη με τις εξελίξεις αργότερα στην Καντόνα.
Σε ένα άλλο απόσπασμα, ο Σέρβις γράφει ότι τον Ιούνη 1928 ο Τρότσκι δούλευε πάνω στην κριτική που έκανε στο πρόγραμμα του Πέμπτου Συνέδριου της Κομιντέρν. [371] Το Πέμπτο Συνέδριο συνήλθε, στην πραγματικότητα, το 1924. Η κριτική στην οποία αναφέρεται ο Σέρβις απευθυνόταν στο Έκτο Συνέδριο, που συνήλθε το καλοκαίρι του 1928.
Ο Σέρβις κατορθώνει να κάνει λάθος ακόμη και στον χρόνο του θανάτου της χήρας του Τρότσκι, της Νατάλια Σέντοβα. Αναφέρει, «Πέθανε το 1960 και την θρήνησε βαθιά το δίκτυο των Μεξικάνων, Γάλλων και Αμερικάνων φίλων της.» [496] Στην πραγματικότητα, η Σέντοβα πέθανε τον Γενάρη 1962 σε ηλικία 79 ετών. Μερικούς μήνες πριν τον θάνατο της, τον Νοέμβρη 1961, καθώς θα περίμενε κάποιος από έναν βιογράφο του Τρότσκι να γνωρίζει, η Νατάλια Σέντοβα είχε γράψει στην Σοβιετική κυβέρνηση απαιτώντας μιαν επανεξέταση των Δικών της Μόσχας και την αποκατάσταση του Τρότσκι. Στο τέλος του βιβλίου, σε μία ακόμη χοντροκομένη γκάφα, προσδιορίζει λανθασμένα την σύζυγο και την κόρη του Σεργκέι, νεώτερου γιου του Τρότσκι, σαν την σύζυγο και την κόρη του μεγαλύτερου γιου Λεβ. [500-501] Αυτά τα λάθη πέρασαν απαρατήρητα όχι μόνο από τους συντάκτες του Μακμίλλαν και του Χάρβαρντ Γιουνιβέρσιτι Πρες αλλά επίσης διέφυγαν από την όχι και τόσο άγρυπνη ματιά του καθηγητή Ίαν Θάτσερ, ο οποίος, καθώς πληροφορούμαστε από τον Σέρβις, διάβασε ολόκληρο το χειρόγραφο.
Ακολουθώντας την ίδια διαδικασία με τον Θάτσερ και τον Σουέιν, ο Σέρβις παραλείπει να καταπιαστεί με τα γραπτά του Τρότσκι. Με την εξαίρεση του Η Ζωή μου του Τρότσκι, που ο Σέρβις επιχειρεί να δυσφημίσει, δεν υπάρχει πειστική απόδειξη ότι ο βιογράφος μελέτησε συστηματικά οποιαδήποτε από τα δημοσιευμένα βιβλία και φυλλάδια του Τρότσκι πριν γράψει αυτή την βιογραφία. Πέρα από τα γραπτά του Ίαν Θάτσερ, τον οποίον επαινεί υπερβολικά, ο Σέρβις δεν έχει δώσει πολλή προσοχή στην ερευνητική βιβλιογραφία που υπάρχει για τον Τρότσκι. Ο Σέρβις επιτηδεύεται μία περιφρονητική στάση προς τους βιογράφους, εκπαιδευμένους στην Μαρξιστική παράδοση, που έχουν πάρει σοβαρά την λογοτεχνική παραγωγή του Τρότσκι. Ο εκλιπών Πιερ Μπρουέ, ένας πολύ σεβαστός ιστορικός και ο συγγραφέας μιας έγκυρης και με τεράστιο όγκο έρευνας βιογραφίας του Τρότσκι, απορρίπτεται σαν «ειδωλολάτρης.» Ο Ντόιτσερ χλευάζεται σαν ένας που «προσκυνούσε στον ναό του Τρότσκι.» [xxi]
Υπάρχει λόγος για να αμφιβάλλουμε εάν ο Σέρβις διάβασε πραγματικά το έργο των περισσότερων από τους άλλους ιστορικούς στους οποίους εκφράζει βιαστικά την εκτίμηση του στον πρόλογο του. Για παράδειγμα ο καθηγητής Αλεξάντερ Ραμπίνοβιτς ελκύει την προσοχή του Σέρβις σαν ένας ιστορικός που υπέβαλε τον Τρότσκι σε «επιφυλακτική και εξονυχιστική εξέταση,» και τον βάζει στον ίδιο σωρό μαζί με τον Τζέιμς Χουάιτ του Πανεπιστήμιου της Γλασκώβης, που αρνείται με γελοίο τρόπο ότι ο Τρότσκι έπαιξε κάποιο σημαντικό ρόλο στην κατάληψη της εξουσίας τον Οκτώβρη 1917. [xxi] Στην πραγματικότητα, στο Οι Μπολσεβίκοι Έρχονται στην Εξουσία ο καθηγητής Ραμπίνοβιτς τεκμηρίωσε τον ρόλο του Τρότσκι σαν του πρωταρχικού τακτικού νου και του πρακτικού ηγέτη στην νίκη των Μπολσεβίκων.
Παρά την αυτάρεσκη περιγραφή της βιογραφίας από τον Σέρβις σαν «πλήρης σε έκταση,» δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου αποσπάσματα ή επαρκείς περιλήψεις από τα σημαντικά πολιτικά έργα του Τρότσκι. Ο Σέρβις δεν κάνει ούτε και μία ανασκόπηση των βασικών εννοιών και αξιωμάτων της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης που συγκρότησαν το θεμέλιο του πολιτικού εργου του Τρότσκι για μία περίοδο 35 ετών. Τα πολύτομα γραπτά του για την Κίνα, την Γερμανία, την Ισπανία, την Γαλλία και ακόμη για την Βρετανία μόλις που αναφέρονται.
Στις λίγες περιπτώσεις που ο Σέρβις πράγματι αναφέρεται σε ένα από τα βιβλία του Τρότσκι, ό,τι έχει να πει συνήθως είναι λάθος. Σε μία τελείως συγχυσμένη αναφορά στο Λογοτεχνία και Επανάσταση, ο Σέρβις αποδίδει στον Τρότσκι την άποψη ότι «Θα πρέπει να περάσουν πολλά χρόνια ... πριν μία 'προλεταριακή κουλτούρα' πετύχει μία πλατιά εξάπλωση.» [317] Ο Τρότσκι, καθώς γνωρίζει όποιος έχει διαβάσει την Λογοτεχνία και Επανάσταση απέρριπτε εμφατικά την ιδέα της «προλεταριακής κουλτούρας.» (10) Όμως ο Σέρβις δεν το γνωρίζει αυτό - είτε επειδή δεν διάβασε το βιβλίο ή επειδή δεν ήταν ικανός να το καταλάβει.
Θα πρέπει ήδη να διερωτάται ο αναγνώστης πως κατόρθωσε ο Σέρβις να κρατήσει τον εαυτό του απασχολημένο για 501 σελίδες χωρίς να δώσει προσοχή στα γραπτά του Τρότσκι. Πως είναι δυνατό να γραφτεί μία «πλήρης σε έκταση βιογραφία» ενός άνδρα που ήταν ένας από τους πιο πολύγραφους συγγραφείς του εικοστού αιώνα, χωρίς να δοθεί η απαιτούμενη προσοχή στην λογοτεχνική του παραγωγή;
Η Ανασκαφή της «Θαμμένης Ζωής» του Τρότσκι
Σαν να πρόβλεπε αυτό το ερώτημα, ο Σέρβις πληροφορεί τους αναγνώστες του ευθύς εξαρχής ότι το κέντρο του ενδιαφέροντος του δεν βρίσκεται σε αυτά που έγραψε ή έκανε πραγματικά ο Τρότσκι. «Ο σκοπός αυτού του βιβλίου,» γράφει ο Σέρβις, «είναι να ανασκαφεί η θαμμένη ζωή.» Κάνει την παραχώρηση ότι «τα αποδεικτικά στοιχεία αρχίζουν στα έργα - τα βιβλία του, τα άρθρα και οι ομιλίες - που δημοσίευσε κατά την διάρκεια της ζωής του.» Αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Ακόμη και η μελέτη όλων των γραπτών του Τρότσκι «θα μας έλεγε για τους μεγάλους αντικειμενικούς στόχους του χωρίς να διευκρινίζει πάντοτε τους προσωπικούς ή φατριαστικούς του σκοπούς σε κάθε δεδομένη στιγμή. Σαν ενεργός πολιτικός δεν μπορούσε πάντοτε να πει με σαφήνεια τι σκόπευε να κάνει.» [4-5]
Ο Σέρβις συνεχίζει:
Δεν θα έπρεπε να επιτραπεί στην γραπτή κληρονομιά του να γίνει ολόκληρη η ιστορία. Μερικές φορές είναι με τα δήθεν ασήμαντα κατάλοιπα μάλλον παρά με τις βαρυσήμαντες δημόσιες δηλώσεις που ανασυγκροτείται αποτελεσματικά η προοπτική της σταδιοδρομίας του: ο τρόπος ζωής, το εισόδημα, η κατοικία, οι οικογενειακές σχέσεις, οι ιδιομορφίες της συμπεριφοράς και οι καθημερινές αντιλήψεις που είχε για την υπόλοιπη ανθρωπότητα. ... Επιπλέον, όπως με τον Λένιν και τον Στάλιν, είναι εξίσου σημαντικό να επισημάνουμε με ακρίβεια αυτά για τα οποία σιωπούσε ο Τρότσκι όσο και αυτά για τα οποία επέλεγε να γράψει και να μιλήσει. Οι αδιατύπωτες βασικές παραδοχές του ήταν ενσωματωμένες στο αμάλγαμα της ζωής του (η έμφαση προστέθηκε). [5]
Αυτή η δήλωση είναι πραγματικά μία με την οποία ο Στάλιν, που ήταν πολύ προσεκτικός να μην λέει στους άλλους αυτό που πραγματικά σκεπτόταν, θα μπορούσε να συμφωνήσει. Είναι απόλυτα σύμφωνη με την ιεροεξεταστική αρχή που χρησιμοποίησε ο Στάλιν στην οργάνωση των δικών της Μόσχας. Η απόδειξη των εγκλημάτων ενάντια στο Σοβιετικό κράτος δεν μπορούσε να βρεθεί στις δημόσιες δηλώσεις, τα γραπτά και τις πράξεις των Παλιών Μπολσεβίκων κατηγορουμένων. Οι τρομοκρατικές συνωμοσίες απέρρεαν μάλλον από τις «αδιατύπωτες βασικές παραδοχές» που είχαν συγκαλυφθεί κάτω από την δημόσια καταγραφή των δραστηριοτήτων τους.
Και πως σκοπεύει να ξετρυπώσει ο καθηγητής Σέρβις τις «αδιατύπωτες βασικές παραδοχές» του Τρότσκι; Ο Σέρβις αναγγέλλει ότι η «θαμμένη ζωή» του Τρότσκι μπορεί να ξεσκεπαστεί εξετάζοντας αδημοσίευτα προγενέστερα προσχέδια των γραπτών του. «Οι περικοπές και οι τροποποιήσεις μας λένε αυτό που δεν ήθελε να γνωρίζουν οι υπόλοιποι. Αυτό αληθεύει ιδιαίτερα για την αυτοβιογραφία του.» [5]
Αυτή η δήλωση αποτελεί την βάση της πιο σημαντικής κατηγορίας του Σέρβις ενάντια στον Τρότσκι: ότι η αυτοβιογραφία του Η Ζωή μου, την οποία έγραψε το 1930, είναι ένα αναξιόπιστο και ύποπτο έργο. Ο Σέρβις παραπονιέται ότι «η αφήγηση για τον εαυτό του έχει γίνει δεκτή χωρίς κριτική από γενιές αναγνωστών. Η πραγματικότητα ήταν διαφορετική, επειδή όταν άβολα γεγονότα έριχναν την σκιά τους στην εικόνα που επιθυμούσε τα αφαιρούσε ή τα παραποιούσε.» [11]
Οι «Αμηχανίες» του Τρότσκι
Και τι ακριβώς απέκρυψε ή παραποίησε ο Τρότσκι στο Η Ζωή μου; Υπάρχουν δύο σημαντικές διαφορές που ο Σέρβις ισχυρίζεται ότι ανακάλυψε όταν σύγκρινε το πρώτο προσχέδιο της αυτοβιογραφίας του Τρότσκι, που είναι κατατεθειμένο στο Κληροδότημα Χούβερ στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, με την δημοσιευμένη εκδοχή. Η πρώτη είναι οι δήθεν κόποι του Τρότσκι να αποκρύψει το μέγεθος της περιουσίας του πατέρα του Ντέιβιντ Μπρόνσταιν. Η δεύτερη, στην οποία ο Σέρβις αφιερώνει υπέρμετρα την προσοχή του, είναι οι δήθεν προσπάθειες του Τρότσκι να μειώσει την σημασία της Εβραϊκής του προέλευσης. Ο Σέρβις γράφει:
Σαν Μαρξιστής ένοιωθε αμηχανία για την περιουσία των γονιών του και ποτέ δεν αναγνώρισε όπως έπρεπε τις εξαιρετικές τους ιδιότητες και επιτεύγματα. Ακόμη περισσότερο, η δημοσιευμένη εξιστόρηση της παιδικής του ηλικίας είχε την τάση να παραλείπει εκείνα τα αποσπάσματα όπου εμφανιζόταν άτολμος και καλομαθημένος· και χωρίς να αρνείται την Εβραϊκή του προέλευση, περιέκοψε τις αναφορές σε αυτήν. Εξετάζοντας τα προσχέδια και διορθωμένα αντίγραφα μπορούμε να δούμε στιγμιότυπα από πλευρές της παιδικής του ανατροφής που έχουν από παλιά μείνει κρυμμένες. Έτσι δήλωσε δημόσια μόνο ότι ο πατέρας του ήταν ένας ευκατάστατος και ικανός γεωργός. Αυτό ήταν μία τεράστια υποεκτίμηση της πραγματικότητας. Ο Ντέιβιντ Μπρόνσταιν, που ήταν παντρεμένος με την Ανέτα, ήταν ένας από τους πιο δυναμικούς γεωργούς σε ακτίνα πολλών μιλίων στην επαρχία της Χερσώνας. Με σκληρή δουλειά και αποφασιστικότητα σκαρφάλωσε πάνω στην κλίμακα της οικονομικής επιτυχίας και είχε κάθε δικαίωμα να είναι περήφανος για το επίτευγμα του. [12]
Πριν απαντήσουμε στην κατηγορία του Σέρβις ότι ο Τρότσκι εμείωσε την σημασία της περιουσίας του πατέρα του και επεχείρησε να αποκρύψει το εθνικό και θρησκευτικό του ιστορικό, ας επιστήσουμε πρώτα την προσοχή στον αμφίβολο χαρακτήρα του υποκρυπτόμενου ισχυρισμού: ότι η διαδοχή των προσχεδίων μέχρι την τελική τους μορφή κατανοείται καλύτερα σαν μία διαδικασία απόκρυψης και παραποίησης.Ο Σέρβις ισχυρίζεται αυτό που πρέπει πρώτα να αποδείξει. Για να στηρίξει την κατηγορία του, θα πρέπει να δείξει γιατί οι «περικοπές και τροποποιήσεις» του Τρότσκι δεν θα πρέπει να θεωρηθούν σαν η αρμόζουσα άσκηση της καλλιτεχνικής άδειας από ένα μεγάλο δεξιοτέχνη. Υπάρχουν πολλοί λόγοι, που δεν έχουν καμμία σχέση με την πρόθεση της απόκρυψης, για τους οποίους ο Τρότσκι αφαίρεσε ορισμένα αποσπάσματα και πρόσθεσε άλλα.
Ο Σέρβις δεν μπορεί να δώσει ούτε ένα παράδειγμα στο οποίο η δημοσιευμένη αφήγηση της παιδικής ηλικίας του Τρότσκι διαφέρει με οποιονδήποτε ουσιαστικό τρόπο από το προγενέστερο προσχέδιο. Όπως και να είναι, οι κατηγορίες του Σέρβις δεν έχουν κανένα απολύτως νόημα. Ότι ο Τρότσκι «ένοιωθε αμηχανία για την περιουσία των γονιών του» είναι ένας ισχυρισμός για τον οποίο ο Σέρβις δεν μπορεί να επικαλεστεί καμμία άλλη αυθεντία εκτός από την δική του φαντασία. Ο Τρότσκι εξιστορεί τις περιστάσεις της αυξανόμενης ευημερίας του πατέρα του, αν και θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο Ντέιβιντ Μπρόνσταιν απόκτησε σημαντική περιουσία αρκετά ύστερα από τότε που ο Τρότσκι είχε φύγει απο το σπίτι του. Η οικογένεια Μπρόνσταιν μετακινήθηκε απο το λασπόκτιστο σπίτι στο οποίο γεννήθηκε ο Τρότσκι σε ένα σπίτι κτισμένο με τούβλα όταν ο μέλλων επαναστάτης ήταν σχεδόν 17 ετών. Αλλά ο Τρότσκι δίνει μία πλούσια σε λεπτομέρειες και τρυφερή αναφορά για την αδιάκοπη πάλη του πατέρα του να βελτιώσει την θέση του και να συγκεντρώσει περιουσία. Γράφοντας για την δική του κοινωνική θέση στην παιδική του ηλικία, ο Τρότσκι δήλωσε: «Σαν γιος ενός εύπορου γαιοκτήμονα, ανήκα στην προνομιούχα μάλλον τάξη παρά στους καταπιεσμένους.» (11)
Ο Μαξ Ήστμαν αναφέρει το 1926 στην βιογραφική περιγραφή της πρώτης νεαρής ηλικίας του Τρότσκι ότι ο Ντέιβιντ Μπρόνσταιν «πλούτισε με την εργασία του και μισθώνοντας τους χωρικούς για να εργαστούν μαζι του. Είχε στον έλεγχο του δώδεκα χιλιάδες σχεδόν στρέμματα γης γύρω από την Γιάνοβκα, ένα μικρό χωριό στην Ουκρανία, ήταν ο ιδιοκτήτης του μύλου, και ουσιαστικά ήταν το σημαντικό πρόσωπο της περιοχής.» Ο Ήστμαν γνώριζε αυτά τα γεγονότα επειδή του τα διηγήθηκε ο Τρότσκι. «Ο Τρότσκι είναι περήφανος για τον πατέρα του, περήφανος για το γεγονός ότι πέθανε εργαζόμενος και κατανοώντας. Αγαπά να μιλά για αυτόν,» (12) έγραψε ο Ήστμαν.
Η αφήγηση του ίδιου του Σέρβις για την οικογένεια Μπρόνσταϊν - στους οποίους αναφέρεται σαν «οι θαρραλέοι Εβραίοι» [14] - βασίζεται ολότελα σε ό,τι δημοσιεύτηκε στο Η Ζωή μου και στο Ο Νεαρός Τρότσκι του Μαξ Ήστμαν. Δεν έχει διεξάγει καμμία καινούργια και ανεξάρτητη έρευνα που είτε προσθέτει στις πληροφορίες που παρέχονται από τον Τρότσκι και τον Ήστμαν ή που τις αναιρεί. Δεν υπάρχει ούτε μία λεπτομέρεια στην διήγηση του Σέρβις για την νεαρή παιδική ηλικία του Τρότσκι που να μην μπορεί να ανευρεθεί σε αυτά τα δύο προγενέστερα έργα.
Ακόμη πιο εκπληκτικά, καθώς έχει ήδη ισχυριστεί ότι έχει ξεσκεπάσει την αναξιοπιστία της αυτοβιογραφίας του Τρότσκι, ο Σέρβις στηρίζεται ολότελα σχεδόν για την απεικόνιση του της νεαρής ηλικίας του Τρότσκι στην δημοσιευμένη εκδοχή του Η Ζωή μου και όχι στο προγενέστερο χειρόγραφο. Στο δεύτερο κεφάλαιο της βιογραφίας του, με τον τίτλο «Ανατροφή,» ο Σέρβις παραθέτει εννιά μακροσκελή αποσπάσματα από τα αυτοβιογραφικά γραπτά του Τρότσκι. Οκτώ από αυτά προέρχονται από την δημοσιευμένη εκδοχή του Η Ζωή μου· μόνο ένα είναι από το προγενέστερο προσχέδιο. Ούτε σε μία περίπτωση δεν είναι ικανός ο Σέρβις να εντοπίσει μία σημαντική διαφορά ανάμεσα στο δημοσιευμένο έργο και στο προσχέδιο.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Σέρβις καταλήγει με τελείως άδεια χέρια στην εξερεύνηση του της χειρόγραφης εκδοχής του Η Ζωή μου. Για παράδειγμα, ανακαλύπτει ότι ο νεαρός σχολικός φίλος που ο Τρότσκι ονομάζει Κάρλσον στην δημοσιευμένη έκδοση της αυτοβιογραφίας ονομαζόταν «Κρέιτσερ» στο προσχέδιο [505] Αυτή η ανακάλυψη, που αναφέρεται περήφανα από τον Σέρβις σε μία υποσημείωση, πρέπει σίγουρα να συμπεριληφθεί σαν μία πολύ σημαντική ανακάλυψη στον κλάδο των μελετών για τον Τρότσκι! Και να μην είχε πετύχει τίποτε άλλο, ο Σέρβις, με μία ισχυρή υποσημείωση, έχει αποκαταστήσει το όνομα του νεαρού Κρέιτσερ στην θέση που του ανήκει στην ιστορία.
Η Καταγωγή του Τρότσκι
Ας στραφούμε τώρα στον ισχυρισμό του Σέρβις ότι ο Τρότσκι επεχείρησε να μειώσει την σημασία της Εβραϊκής του καταγωγής. Για να το πούμε ωμά, υπάρχει κάτι μάλλον δυσάρεστο και ύποπτο στην απασχόληση του Σέρβις με αυτό το θέμα. Το γεγονός ότι ο Τρότσκι ήταν Εβραίος καταλαμβάνει μία κεντρική θέση στην βιογραφία του Σέρβις. Ποτέ δεν είναι μακριά από τον νου του. Υπενθυμίζει σταθερά στους αναγνώστες του αυτό το γεγονός, σαν να ανησυχεί μήπως ξεφύγει από την προσοχή τους. Θα μπορούσε μάλιστα, με δεδομένη την έμφαση που δίνεται στην εθνότητα του Τρότσκι, να δοθεί πολύ εύκολα σε αυτό το βιβλίο ο τίτλος, Τρότσκι: Η Βιογραφία ενός Εβραίου.
Πριν διερευνήσουμε αυτό το ανησυχητικό στοιχείο στην βιογραφία του Σέρβις με μεγαλύτερη λεπτομέρεια, ας αποκριθούμε πρώτα στην κατηγορία ότι ο Τρότσκι επεχείρησε να αποκρύψει ή να εκτρέψει την προσοχή από την καταγωγή του. Αυτός ο ισχυρισμός είναι τόσο ψεύτικος όσο και ο ισχυρισμός ότι ο Τρότσκι επεχείρησε να μειώσει την σημασία της περιουσίας των γονιών του. Όπως πάντοτε, ο Σέρβις υποθέτει ότι το αναγνωστικό του κοινό ποτέ δεν θα σκοτιστεί να διαβάσει την αυτοβιογραφία, στην οποία ο Τρότσκι δεν δείχνει την παραμικρή επιφύλαξη να συζητήσει την εθνική και θρησκευτική του προέλευση. Και πώς θα ήταν δυνατό να μπορέσει να αποφύγει το θέμα; Οι περιστάσεις της παιδικής του ηλικίας ήταν αξεδιάλυτα συνυφασμένες με την Εβραϊκή του καταγωγή.
Η απεικόνιση από τον Τρότσκι της Εβραϊκής του προέλευσης και της θέσης της στην διανοητική και πολιτική του εξέλιξη είναι σε απόλυτη αντιστοιχία με όσα είναι γνωστά για το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον που ήταν στην σφαίρα επιρροής της Οδησσού και μέσα στο οποίο ζούσε. Ο Τρότσκι γράφει με ειλικρίνεια για την θέση της θρησκείας στην ζωή της οικογένειας του:
... Στην οικογένεια του πατέρα μου δεν υπήρχε αυστηρή τήρηση των θρησκευτικών τύπων. Αρχικά, οι εξωτερικοί τύποι τηρούνταν από σκέτη αδράνεια: στις θρησκευτικές γιορτές οι γονείς μου ταξίδευαν μέχρι την συναγωγή της παροικίας· η Μητέρα απόφευγε το ράψιμο τα Σάββατα, τουλάχιστο κάτω από τα βλέμματα των άλλων. Αλλά όλη αυτή η τελετουργική τήρηση των θρησκευτικών τύπων μειωνόταν καθώς περνούσαν τα χρόνια - καθώς τα παιδιά μεγάλωναν και η ευημερία της οικογένειας αυξανόταν. Ο Πατέρας δεν πίστευε στον Θεό από τα νιάτα του, και χρόνια αργότερα μιλούσε ανοιχτά για αυτό μπροστά στην Μητέρα και τα παιδιά. Η Μητέρα προτιμούσε να αποφεύγει το θέμα, αλλά όταν το απαιτούσε η περίσταση θα σήκωνε ψηλά το βλέμμα της προσευχόμενη. (13)
Όσο για την προσωπική του σχέση με την Εβραϊκή του προέλευση, ο Τρότσκι εξήγησε:
Στον πνευματικό μου εξοπλισμό, η εθνότητα ποτέ δεν κατείχε μία ανεξάρτητη θέση, καθώς μόνο λίγο γινόταν αισθητή στην καθημερινή ζωή. Είναι αλήθεια ότι μετά τους νόμους του 1881, που περιόρισαν τα δικαιώματα των Εβραίων στην Ρωσία, ο πατέρας μου δεν μπορούσε να αγοράσει περισσότερη γη, όπως τόσο πολύ το επιθυμούσε, αλλά μπορούσε μόνο να την μισθώσει κρυφά. Σαν γιος ενός εύπορου γαιοκτήμονα ανήκα μάλλον στην προνομιούχα τάξη παρά στους καταπιεσμένους. Η γλώσσα στην οικογένεια και το σπιτικό ήταν Ρωσικά-Ουκρανικά. Ήταν βέβαια αλήθεια ότι ο αριθμός των Εβραιόπουλων που επιτρεπόταν να γραφτούν στο σχολείο ήταν περιορισμένος σε ένα σταθερό ποσοστό και για τον λόγο αυτό έχασα ένα χρόνο. (14)
Ο Τρότσκι συλλογίστηκε πάνω στην σχέση της Εβραϊκής του προέλευσης με την διανοητική του εξέλιξη:
Αυτή η εθνική ανισότητα ήταν ίσως μία από τις υποβόσκουσες αιτίες για την δυσαρέσκεια μου με την επικρατούσα τάξη αλλά χανόταν μέσα σε όλες τις άλλες φάσεις της κοινωνικής αδικίας. Ποτέ δεν ήταν ένα καθοριστικό στοιχείο - ακόμη ούτε και συνειδητά - στην λίστα των παραπόνων μου. (15)
Το Τορά και ο Ραββίνος
Ο Σέρβις είναι ολοφάνερα δυσαρεστημένος με αυτή την εξήγηση, και ούτε που σκοτίζεται να την αναφέρει. Σκοπεύει να «διορθώσει» την αφήγηση του Τρότσκι επιχειρώντας να κάνει την ζωή του να συμμορφωθεί με τις προκαταλήψεις του βιογράφου. Αυτή η προσπάθεια αποδεικνύεται ατυχής για την πειστικότητα του κ. Σέρβις. Σε ένα καίριο απόσπασμα, που υποτίθεται ότι αναιρεί το Η Ζωή μου, ο Σέρβις γράφει ότι στον Τρότσκι:
άρεσε να δίνει την εντύπωση ότι συμμετείχε ενεργά σε όλες τις καθημερινές πτυχές την σχολικών δραστηριοτήτων. Τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Στον Άγιο Παύλο, όπως σε όλα τα Αυτοκρατορικά σχολεία, έπρεπε να διδαχτούν θρησκευτικά. Ο Λέιμπα Μπρόνσταιν γράφτηκε στο σχολείο σαν Εβραίος και δεν ασπάστηκε τον Χριστιανισμό. Έπρεπε να συνεχίσει με την πνευματική του πίστη καθοδηγούμενος από ένα ραββίνο που δίδασκε τους Εβραίους μαθητές, και ο Ντέιβιντ Μπρόνσταιν πλήρωνε για τις υπηρεσίες του. Αυτός ο ραββίνος παράλειψε να ξεκαθαρίσει αν το Τορά ήταν υπέροχη λογοτεχνία ή ιερό βιβλίο - και ο Λέιμπα έφτασε αργότερα στο συμπέρασμα ότι ήταν πραγματικά κάποιου είδους αγνωστικιστής. [37]
Αυτή την ιστορία ο Σέρβις την αποδίδει στο Ο Νεαρός Τρότσκι του Μαξ Ήστμαν, που εκδόθηκε το 1926. Αλλά έχει παραμείνει ο Σέρβις πιστός στην αφήγηση του Ήστμαν; Ας ρίξουμε μία ματιά στο πρωτότυπο κείμενο. Να πως λέει την ιστορία ο Ήστμαν:
Ήταν μία φιλοδοξία του πατέρα του - καθώς συνδύαζε την πολιτιστική εξύψωση με κάποια συμβατική ευσέβεια - να έχει ιδιαίτερο δάσκαλο για να διαβάσει με τον γιο του την Βίβλο στα πρωτότυπα Εβραϊκά. Ο Τρότσκι, καθώς ήταν μόνο έντεκα ετών, ένοιωσε κάπως αμήχανος μπροστά στον γενειοφόρο γέροντα λόγιο, που ανάλαβε αυτό το καθήκον. Και ο λόγιος, καθώς ήταν ηλικιωμένος και ήθελε να είναι συνεπής προς το καθήκον του, δίσταζε να αποκαλύψει τις δικές του κριτικές απόψεις σε ένα τόσο νεαρό αγόρι. Έτσι δεν ήταν καθαρό στην αρχή αν διάβαζαν την Βίβλο σαν ιστορία και λογοτεχνία, ή σαν την αποκάλυψη του λόγου του Θεού. (16)
Υπάρχει μία ολοφάνερη διαφορά ανάμεσα στις δύο ιστορίες. Η «Βίβλος» του Ήστμαν γίνεται, στην ιστορία του Σέρβις, το «Τορά.» Ο «γενειοφόρος γέροντας λόγιος» του Ήστμαν, που αποκαλύπτεται ότι είναι αγνωστικιστής, μεταμορφώνεται από τον Σέρβις σε «ραββίνο.» Δεν είναι πέρα από τα όρια του δυνατού ότι το κείμενο ήταν πράγματι το Τορά - αν και αυτή η λέξη καλύπτει ένα ευρύτερο φάσμα κειμένων από αυτά που περιλαμβάνονται στην Πεντάτευχο. Αλλά καθώς ο Σέρβις δεν έχει να προσφέρει καμμία πρόσθετη πληροφορία, πέρα από αυτά που έγραψε ο Ήστμαν, ποιος είναι ο σκοπός για αυτή την αλλαγή στις λέξεις; Είναι ακόμη λιγότερο δικαιολογημένη η μεταμόρφωση από τον Σέρβις του ηλικιωμένου αγνωστικιστή λόγιου σε ραββίνο. Θα πρέπει να τονιστεί ότι αυτό δεν είναι θέμα μετάφρασης. Ο Σέρβις αναφέρεται σε ένα αγγλόγλωσσο κείμενο.
Θα ήταν δυνατό να τα παραβλέψουμε αυτά σαν τίποτε περισσότερο από μία απρόσεκτη άσκηση συγγραφικής φαντασίας, αν δεν ήταν το γεγονός ότι η συνεχής επιμονή του Σέρβις πάνω στο θρησκευτικό υπόβαθρο του Τρότσκι είναι υπέρμετρη, δυσάρεστη και, στο σωρευτικό της αποτέλεσμα, αποκρουστική. Χρησιμοποιεί το ύποπτο τέχνασμα της παρατήρησης αντι-Σημιτικών συμπεριφορών και της ενίσχυσης τους στην συνέχεια. Ένα δείγμα του είδους των αποσπασμάτων που προσφέρονται στον αναγνώστη είναι το ακόλουθο:
Οι Ρώσοι αντι-Σημίτες είχαν ξεχωρίσει τους Εβραίους σαν μία φυλή χωρίς πατριωτική αφοσίωση στην Ρωσία. Καθώς έγινε υπουργός εξωτερικών σε μία κυβέρνηση που ενδιαφέρεται περισσότερο για την παγκόσμια επανάσταση παρά για την υπεράσπιση των συμφερόντων της χώρας ο Τρότσκι εναρμονιζόταν με ένα πλατιά διαδεδομένο στερεότυπο του «Εβραϊκού προβλήματος.» ... Όπως είχαν τα πράγματα είχε ήδη γίνει ο πιο φημισμένος Εβραίος στον κόσμο. Ο αρχηγός του Αμερικάνικου Ερυθρού Σταυρού στην Ρωσία συνταγματάρχης Ρέυμοντ Ρόμπινς το έθεσε αυτό με χαρακτηριστική δηκτικότητα. Μιλώντας στον Ρόμπερτ Μπρους Λόκαρτ, τον επικεφαλής της Βρετανικής διπλωματικής αποστολής στην Μόσχα, περιέγραψε τον Τρότσκι σαν «ένα κάθαρμα από κάθε άποψη, αλλά ο μεγαλύτερος Εβραίος μετά τον Χριστό.» Ο Τρότσκι, επιπλέον, ήταν μόνο ο πιο φημισμένος Εβραίος σε ένα Sovnarkom (Σοβιέτ Λαϊκών Κομμισσάριων) όπου οι Εβραίοι ήταν παρόντες σε δυσανάλογο βαθμό. Το ίδιο συνέβαινε στην κεντρική κομματική ηγεσία των Μπολσεβίκων. Αν υποθέσουμε ότι ο Λένιν απαλλασσόταν από τις υπηρεσίες των ταλαντούχων Εβραίων, δεν θα μπορούσε ποτέ να είχε συγκροτήσει υπουργικό συμβούλιο (η έμφαση προστέθηκε). [192]
Ο Ρόμπερτ Σέρβις και οι Εβραίοι
Αυτό το απόσπασμα ακολουθείται σύντομα από ένα κεφάλαιο με τον τίτλο «Ο Τρότσκι και οι Εβραίοι,» το οποίο αρχίζει: «Ο Τρότσκι απεχθανόταν την έμφαση στην Εβραϊκή του καταγωγή.» [198] Αυτό το συναίσθημα μπορεί να οφείλεται στο είδος των ατόμων που είχαν την τάση να δίνουν αυτή την έμφαση. Ακολουθούν μερικές σελίδες άσκοπων και γελοίων παρατηρήσεων. Στον αναγνώστη δίνεται η χρήσιμη πληροφορία ότι «η απόρριψη του Ιουδαϊσμού από τον Τρότσκι δεν σήμαινε καθόλου ότι απόφευγε ατομικά τους Εβραίους.» [201] Αφού ονομάσει μερικούς από τους Εβραίους με τους οποίους ο Τρότσκι είχε καλές σχέσεις (όλοι σημαντικές μορφές στο Ρωσικό και Ευρωπαϊκό σοσιαλιστικό κίνημα), ο Σέρβις παρατηρεί ότι «ο Τρότσκι είχε στην συντροφιά του κοσμοπολίτες που δεν ήταν Εβραίοι.» [201] Ο Τρότσκι, καθώς βλέπετε, «μιλούσε πολύ με τον Αύγουστο Μπέμπελ,» τον ιδρυτή-ηγέτη του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος. Ο βιογράφος κάνει την παραχώρηση ότι «δεν υπήρχε κανένα ίχνος Ιουδαϊσμού στον τρόπο ζωής του ενήλικου Τρότσκι,» αν και υπήρχαν πολλοί «άθρησκοι Εβραίοι [που] συνέχιζαν να τηρούν θρησκευτικές απαγορεύσεις στην τροφή τους και γιόρταζαν τις παραδοσιακές ημέρες με πανδαισίες.» [201]
Ο Σέρβις κατόπιν προχωρεί καλώντας την προσοχή των αναγνωστών του στο γεγονός, σε περίπτωση που δεν είχαν κάνει την κατάλληλη σημείωση στο μυαλό τους, ότι στα τέσσερα παιδιά του Τρότσκι - στην Νίνα, την Ζίνα, τον Λεβ και τον Σεργκέι – «δόθηκαν ονόματα που δεν ήταν Εβραϊκά.» [201]
Πιο σημαντικές πληροφορίες ακολουθούν στην επόμενη σελίδα: ο Τρότσκι «ήταν αυθάδης στην ευφυΐα του, ευθαρσής στις γνώμες του. Κανείς δεν μπορούσε να τον φοβίσει. Ο Τρότσκι είχε αυτά τα χαρακτηριστικά σε μεγαλύτερο βαθμό από τους περισσότερους άλλους Εβραίους που είχαν ελευθερωθεί από τις παραδόσεις της θρησκευτικής κοινότητας τους και τους περιορισμούς της Αυτοκρατορικής τάξης. Ήταν ολοφάνερα ένα άτομο με μοναδικό ταλέντο. Αλλά δεν ήταν καθόλου ο μόνος Εβραίος που είχε φανερά ευκαιρίες για αυτοβελτίωση στον δημόσιο χώρο. Χρόνια αργότερα θα αποτελούσαν ένα πρότυπο για να ακολουθήσει η Εβραϊκή νεολαία στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα όταν, όπως οι κομμουνιστές από όλες τις εθνικότητες, μιλούσαν φωναχτά και έγραφαν καυστικά παρά τις ευαισθησίες των άλλων. Για τον Τρότσκι μετά βίας μπορεί να γίνει διάγνωση ότι έπασχε από το υποτιθέμενο σύνδρομο του Εβραίου που μισεί τον εαυτό του. Δεν υπήρχε θέμα μίσους. Ήταν πολύ ευχαριστημένος με τον εαυτό του και την ζωή του για να ενοχλείται από αμηχανίες για την καταγωγή του.» [202, η έμφαση προστέθηκε]
Έχοντας κάνει τον υπαινιγμό ότι η επαναστατική σταδιοδρομία του Τρότσκι ήταν ένα παράδειγμα των Εβραίων που επωφελούνται από ευκαιρίες για «αυτοβελτίωση στον δημόσιο χώρο,» ο Σέρβις αναπτύσσει αυτή την ιδέα στην επόμενη παράγραφο:
«Ο Τρότσκι ήταν ένας απο τις δεκάδες χιλιάδες μορφωμένων Εβραίων στην Ρωσική Αυτοκρατορία που μπορούσαν επιτέλους να επιβληθούν σε καταστάσεις στις οποίες οι γονείς τους ήταν αναγκασμένοι να δείξουν υποταγή στην Εθνική (μη-Εβραϊκή) γραφειοκρατία.» [202] Πολλοί Εβραίοι, παρατηρεί στοχαστικά ο Σέρβις, επιδίωκαν βελτίωση της θέσης τους σε ευυπόλυπτα επαγγέλματα. Αλλά, «ο δεύτερος δρόμος ήταν να ενταχθούν στα επαναστατικά κόμματα όπου οι Εβραίοι αποτελούσαν ένα δυσανάλογο στοιχείο.» [202] Αυτή είναι μία θεωρία με πασίγνωστη αντι-Σημιτική πατρότητα: η επανάσταση σαν μία μορφή επιθετικά φιλόδοξης Εβραϊκής εκδίκησης ενάντια σε μία κοινωνία που κυριαρχείται από τους Χριστιανούς. Αλλά ο Σέρβις έχει ακόμη πιο πολλά να πει για αυτό το θέμα. Διακηρύσσει:
«Οι νεαροί Εβραίοι, άνδρες και γυναίκες, εκπαιδευμένοι στην άτεγκτη αυστηρότητα του Τορά, βρήκαν μία ταιριαστή εγκόσμια ορθοδοξία στις Μαρξιστικές λεπτολογίες. Οι βυζαντινολογικές διαμάχες ήταν κοινές στον Μαρξισμό και τον Ιουδαϊσμό (όπως ήταν στον Προτεσταντισμό)." [202] Είναι δυνατό τώρα να εξηγήσουμε την προηγούμενη διαστρέβλωση από τον Σέρβις της περικοπής του Ήστμαν. Ο Τρότσκι, σύμφωνα με την αλλοιωμένη αφήγηση του Σέρβις, είχε επίσης εκπαιδευτεί στην «άτεγκτη αυστηρότητα του Τορά.» Από εκεί και πέρα, ο αναγνώστης οδηγείται στο συμπέρασμα ότι δεν απέμεναν παρά μερικά μικρά άλματα στον καριερίστα Μπρόνσταϊν μέχρι το Das Kapital, την θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης, και μία γωνιακή σουίτα στο Κρεμλίνο.
Ο Σέρβις γράφει ότι: «Η ηγεσία του κόμματος αναγνωριζόταν πλατιά σαν μία Εβραϊκή συμμορία.» [205] Καμμία πηγή δεν δίνεται για αυτή την δήλωση. Προσθέτει, μερικές προτάσεις παρακάτω, «υποστηριζόταν μάλιστα πλατιά ότι οι Εβραίοι κυριαρχούσαν στο Μπολσεβίκικο κόμμα.» Και πάλι, δεν παρέχεται καμμία πηγή για αυτή την κατηγορία. Αυτές οι κατηγορίες δεν αμφισβητούνται, για να μην πούμε για αναίρεση. Κατόπιν ο Σέρβις αναπαράγει μία παράγραφο από ένα «ανώνυμο γράμμα προς τις Σοβιετικές αρχές» η οποία είναι μία τελείως αστήρικτη αντι-Σημιτική καταγγελία «για καθαρόαιμους Εβραίους που έχουν πάρει Ρωσικά επώνυμα για να ξεγελάσουν τον Ρωσικό λαό.» [206]
Σε ένα άλλο παράξενο απόσπασμα, που ασχολείται με τις περίφημες διαπραγματεύσεις που διεξήγαγε ο Τρότσκι με εκπροσώπους της Γερμανίας και της Αυστρο-Ουγγαρίας στο Μπρεστ-Λιτόφσκ το 1918, ο Σέρβις γράφει: «Καθώς οι Γερμανοί και οι Αυστριακοί πλησίαζαν στο τραπέζι για τις συνομιλίες περίμεναν να τους δείξουν σεβασμό. Συμπεριφέρονταν σαν να ήταν ήδη οι νικητές. Είχαν όλοι τους τις προκαταλήψεις της κοινωνικής τους τάξης. Για αυτούς, οι σοσιαλιστές κάθε είδους μόλις που ήταν άνθρωποι. Οι κομμουνιστές της Ρωσίας, που περιλάμβαναν τόσους πολλούς Εβραίους στην ηγεσία τους, ήταν λίγο καλύτεροι από αποβράσματα.» [197]
Ο Σέρβις παραλείπει να παραθέσει μία πηγή για αυτή την εκτίμηση της στάσης των Γερμανών απεσταλμένων. Ο Τρότσκι έγραψε στην αυτοβιογραφία του: «Στο Μπρεστ-Λιτόφσκ, η πρώτη Σοβιετική ομάδα εκπροσώπων, που είχε επικεφαλής τον Τζόφε, έλαβε την πιο κολακευτική μεταχείριση από τους Γερμανούς. Ο πρίγκηπας Λέοπολντ της Βαυαρίας τους υποδέχτηκε σαν τους ‘καλεσμένους’ του. Όλες οι αντιπροσωπείες κάθισαν μαζί για δείπνο.» Ο Τρότσκι παρατήρησε σαστισμένος ότι «το επιτελείο του στρατηγού Χόφμαν εξέδιδε μία εφημερίδα που ονομαζόταν Russky Vyestnik (Ο Ρωσικός Αγγελιοφόρος) προς όφελος των Ρώσων κρατουμένων· στις αρχικές της φάσεις μιλούσε πάντοτε για τους Μπολσεβίκους με την πιο συγκινητική συμπάθεια.» (17)
Φυσικά, αυτή η αρχική φιλική διάθεση είχε πολιτικά κίνητρα και δεν διάρκεσε πολύ. Η αμείλικτη σοβαρότητα των ζητημάτων που αντιμετώπιζαν τα αντίπαλα μέρη στο Μπρεστ-Λιτόφσκ βρήκε έκφραση αναπόφευκτα στην ολοένα και πιο τεταμένη και επιθετική ατμόσφαιρα. Αυτή η διαδικασία απεικονίστηκε έξοχα από τον Τρότσκι στο Η Ζωή μου. Οι χαρακτηρισμοί του των κύριων αντιπάλων του, Κούλμαν, Χόφμαν και Τσερνίν, έχουν αληθινή ζωντάνια. Είναι πολιτικά αντιδραστικοί, αντιπρόσωποι της αριστοκρατικής αφρόκρεμας, αλλά όχι τέρατα. Η στάση τους προς τους Μπολσεβίκους είναι ένα πολύπλοκο μίγμα περιέργειας, αμηχανίας, φόβου, έχθρας και σεβασμού. Στην αφήγηση του Τρότσκι δεν υπάρχει κανένας υπαινιγμός ότι είχε να κάνει με άτομα που θεωρούσαν τους Μπολσεβίκους, με Εβραίους ή χωρίς Εβραίους, σαν «αποβράσματα.» Αυτή η σκέψη ανήκει στον Σέρβις, όχι στους ηγέτες των Γερμανών και Αυστριακών εκπροσώπων στο Μπρεστ-Λιτόφσκ.
Παρόλη την απασχόληση του Σέρβις με την θρησκεία του Τρότσκι, στο βιβλίο του απουσιάζει εντυπωσιακά η ενημέρωση για την πολύ σοβαρή και εξαίρετη ακαδημαϊκή έρευνα για το θέμα της Εβραϊκής ζωής και πολιτισμού στην Οδησσό και την Αυτοκρατορική Ρωσία. Τα σημαντικά έργα του Στήβεν Τζ. Ζιππερστάιν του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ δεν περιλαμβάνονται στην βιβλιογραφία του Σέρβις. Δεν υπάρχει τίποτε περισσότερο από μία βιαστική αναφορά στους αιματηρούς αντι-Σημιτικούς διωγμούς όπου σκοτώθηκαν χιλιάδες. Ο Σέρβις ούτε που αναφέρει καθόλου την περιβόητη υπόθεση του Μέντελ Μπέιλις, του Εβραίου εργάτη που συνελήφθη το 1911 για την τελετουργική δολοφονία ενός Χριστιανού νέου - μία υπόθεση που προκάλεσε διεθνή οργή ενάντια στο τσαρικό καθεστώς. Αν είχε μπει στον κόπο, ο Σέρβις θα μπορούσε να είχε προσέξει το σημαντικό και με επιρροή δοκίμιο του Τρότσκι για αυτή την υπόθεση.
Ο συγγραφέας αυτής της ανασκόπησης επιθυμεί να καταγράψει την αποστροφή του για μία ναζιστική γελοιογραφία του «Λέιμπα Τρότζκυ-Μπράουνστάιν» (Leiba Trotzky-Braunstein). Η λεζάντα, που την προσφέρει ο Σέρβις, αναφέρει: «Στην πραγματικότητα, η πραγματική του μύτη δεν ήταν ούτε μακριά ούτε κυρτή και ποτέ δεν επέτρεπε το υπογένειο του να γίνει μπερδεμένο ή τα μαλλιά του ακατάστατα.» Είχε ο Σέρβις την πρόθεση να αστειευτεί; Αν είναι έτσι, το αστείο είναι πολύ κακόγουστο.
Ποιο είναι, λοιπόν, το νόημα της υπέρμετρης εμμονής του Σέρβις με το Εβραϊκό υπόβαθρο του Τρότσκι; Η χρήση του αντι-Σημιτισμού σαν ένα πολιτικό όπλο ενάντια στον Τρότσκι είναι τόσο πολύ γνωστή που είναι αδύνατο να πιστέψουμε ότι η αδιάκοπη επίκληση από τον Σέρβις της Εβραϊκής καταγωγής (του Τρότσκι) είναι αθώα. Όποια και να είναι η προσωπική στάση του κ. Σέρβις για αυτό που αναφέρει σαν «το Εβραϊκό πρόβλημα,» απευθύνεται ολοφάνερα σε αντι-Σημίτες για τους οποίους το Εβραϊκό υπόβαθρο του Τρότσκι είναι ένα σημαντικό ζήτημα. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι η Ρωσική έκδοση αυτής τής βιογραφίας θα έχει ευμενή απήχηση μέσα σε αυτή την αντιδραστική ομάδα. Δεν μπορεί να αποφύγει κανείς την υποψία ότι ο καθηγητής Σέρβις το έχει λάβει αυτό υπόψη του.
Οι Πηγές του Σέρβις
Ένα σημαντικό μέρος του βιβλίου του Σέρβις αφιερώνεται στον διασυρμό της προσωπικότητας του Τρότσκι. Οι προσπάθειες του να δυσφημίσει τον Τρότσκι σαν επαναστάτη πολιτικό επεκτείνονται σε κάθε όψη της προσωπικής του ζωής. Ο Σέρβις φαίνεται να πιστεύει ότι η θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης θα είναι λιγότερο πειστική αν ο Τρότσκι μπορεί να παρουσιαστεί σαν ένα δυσάρεστο άτομο. Και με αυτόν τον τρόπο, το πορτραίτο του Τρότσκι απο τον Σέρβις ποτέ δεν υψώνεται πάνω από το επίπεδο μιας χυδαίας γελοιογραφίας. O Τρότσκι του είναι πάντοτε απίστευτα ματαιόδοξος, αναίσθητος, τυραννικός και αλαζονικός. Ο Σέρβις είναι αποφασισμένος να δείξει ότι αυτά τα χαρακτηριστικά ήταν εκνευριστικά εμφανή όταν ο Τρότσκι ήταν ακόμη έφηβος. Βασίζεται ολοκληρωτικά στην μαρτυρία ενός μόνο ατόμου, του Γκρέγκορυ Α. Ζιβ, που συνάντησε για πρώτη φορά τον Τρότσκι στο τέλος της δεκαετίας του 1890 κατά τα πρώτα στάδια της επαναστατικής του σταδιοδρομίας. Πολύ αργότερα, το 1921, αφού είχε μεταναστεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Ζιβ έγραψε μία πικρόχολη αυτοβιογραφία που ήταν εξαιρετικά εχθρική προς τον πρώην φίλο και σύντροφο που είχε γίνει, στο μεταξύ, ο παγκόσμια διάσημος ηγέτης της Ρωσικής Επανάστασης.
Κανείς δεν θα αρνιόταν ότι τα απομνημονεύματα του Ζιβ είναι ένα ντοκουμέντο που κάθε σοβαρός ιστορικός θα ελάμβανε υπόψη κατά την προετοιμασία μιας βιογραφίας του Τρότσκι. Σε τελευταία ανάλυση, ο Ζιβ γνώριζε τον Τρότσκι σε μία κρίσιμη καμπή της ζωής του διαμορφωνόμενου επαναστάτη. Αλλά ένας ιστορικός έχει την υποχρέωση να προσεγγίζει τα ντοκουμέντα και τις πηγές κριτικά, να εξετάζει προσεκτικά τον βαθμό της εμπιστοσύνης που μπορεί να επενδυθεί στις πληροφορίες που παρέχουν. Μία εξαιρετικά κριτική προσέγγιση σίγουρα δικαιολογείται στην περίπτωση του Ζιβ. Υπάρχουν πολλοί λόγοι να αμφιβάλλουμε για την αντικειμενικότητα και την αξιοπιστία της αξιολόγησης του για την προσωπικότητα του Τρότσκι. Πρώτα και κύρια, ο Ζιβ, αφού έφτασε στις Ηνωμένες Πολιτείες, έγινε στο έπακρο εχθρικός προς την θέση του Τρότσκι για τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Ο Ζιβ υποστήριζε την συμμετοχή της Ρωσίας στον «πόλεμο για την δημοκρατία.» Αυτή η πληροφορία δεν παρέχεται στον αναγνώστη από τον Σέρβις. Αλλά ο Μαξ Ήστμαν, που γνώριζε καλά τα απομνημονεύματα του Ζιβ, πρόσφερε το εξής προϊστορικό:
Όταν ο Τρότσκι έφτασε στην Νέα Υόρκη [τον Γενάρη 1917] στην διάρκεια [του] πολέμου - αντι-πατριώτης, αντι-πολεμικός, επαναστάτης - συνάντησε τον Δόκτορα Ζιβ, για τον οποίο εγνώριζε ότι εξέδιδε εκεί μία μικρή ρωσσόγλωση εφημερίδα υπέρ του πολέμου. Τον συνάντησε με πολλήν εγκαρδιότητα· και καθώς επιθυμούσε να θυμηθεί τα φιλικά συναισθήματα από εκείνες τις παλιές ημέρες, απέφυγε να θίξει το πολιτικό ζήτημα. Ήταν μία χαρακτηριστικά ευγενική, και πολύ φιλική, τακτική. Αλλά αυτό φαίνεται πως ήταν για την δημοσιογραφική ματαιοδοξία του δόκτορα μία αβάσταχτη προσβολή, η εκδήλωση μιας ιδιοτελούς διανοητικής υπεροψίας η οποία ανακάλυψε ξαφνικά ότι είχε χαρακτηρίσει τις δραστηριότητες του φίλου του από τα γενοφάσκια. Αυτή ήταν η αιτία για αυτόν τον μικρό τόμο αδύναμης και γελοίας προσωπικής εμπάθειας. (18)
Οι δημόσιοι κατήγοροι είναι νομικά υποχρεωμένοι να θέσουν τα απαλλακτικά αποδεικτικά στοιχεία στην διάθεση της υπεράσπισης. Ακολουθώντας αυτή την γενική αρχή, ο βιογράφος δεν θα πρέπει να αποκρύψει από τους αναγνώστες του πληροφορίες που βάζουν σε αμφισβήτηση την αξιοπιστία του μάρτυρα στην κατάθεση του οποίου αναφέρεται. Αλλά ο Σέρβις είναι αδιάφορος σε τέτοιες ηθικές ευαισθησίες. Ενώ επιμένει ότι τα απομνημονεύματα του Τρότσκι πρέπει να υποβληθούν στην πλέον επιφυλακτική και εξονυχιστική εξέταση, ο Σέρβις δεν δείχνει καμμία απολύτως διάθεση να αμφισβητήσει οτιδήποτε που γράφτηκε από τον Ζιβ στην αυτοβιογραφία του. Έτσι λοιπόν αναφέρει την δήλωση του Ζιβ ότι ο Τρότσκι «αγαπούσε τους φίλους του και τους αγαπούσε ειλικρινά· αλλά η αγάπη του ήταν παρόμοια με αυτήν που ένας χωριάτης έχει για το άλογο του, και αυτό βοηθά στην επιβεβαίωση της χωριάτικης ιδιοσυγκρασίας του.» [46] Αυτή η παρατήρηση κάνει τόσο βαθιά εντύπωση στον Σέρβις που την επαναλαμβάνει: «Ο Λιόβα έβλεπε τους επαναστάτες συντρόφους του όπως ο χωριάτης που σέβεται το άλογο του...» Ποιος νοήμων αναγνώστης θα πιστέψει τέτοιες ανοησίες;
Είσοδος του Σοπενχάουερ
Ένας άλλος ισχυρισμός του Ζιβ από τον οποίο αρπάζεται ο Σέρβις αφορά την επιρροή ενός φυλλάδιου του Άρθουρ Σοπενχάουερ, του Γερμανού ιδεαλιστή φιλόσοφου του δέκατου ένατου αιώνα, πάνω στον νεαρό Τρότσκι. Ο Σέρβις δεν αναφέρεται στο πραγματικό απόσπασμα αλλά δίνει μόνο μία περίληψη. Για να μπορέσει να ξεκαθαρίσει αυτό το ζήτημα, ο συγγραφέας αυτής της ανασκόπησης έχει ανατρέξει στο πρωτότυπο κείμενο του Ζιβ.
Ο Ζιβ αφιερώνει στα απομνημονεύματα του λίγο περισσότερο από μία παράγραφο σε αυτό το θέμα. Αναφέρει ότι το φυλλάδιο του Σοπενχάουερ «με κάποιο τρόπο έπεσε στα χέρια (του Τρότσκι),» και κατόπιν προσφέρει μία σύντομη περίληψη του επιχειρήματος του φιλόσοφου. Ο σκοπός του φυλλάδιου είναι να διδάξει «πως να νικά κάποιος τους αντιπάλους του στην αντιπαράθεση, άσχετα αν έχει πραγματικά δίκιο ή όχι.» Το φυλλάδιο, σύμφωνα με τον Ζιβ, «δεν διδάσκει κανόνες που πρέπει να ακολουθούνται στην διεξαγωγή μιας συζήτησης, αλλά μάλλον φανερώνει τεχνάσματα - περισσότερο ή λιγότερο αδέξια ή ευφυή - στα οποία καταφεύγουν οι διαλεγόμενοι για να επικρατήσουν σε μία αντιπαράθεση.» Κατόπιν, σε μία ομολογία που προξενεί κάπως έκπληξη, ο Ζιβ αναφέρει ότι δεν έχει κάποια ακριβή πληροφορία για την επίδραση του φυλλάδιου πάνω στον φίλο του. Γράφει: «Μπορεί κάποιος να φανταστεί πόσο χάρηκε ο Μπρόνσταϊν με αυτό το μικρό φυλλάδιο που το μικρό του μέγεθος δεν το έκανε καθόλου λιγότερο πολύτιμο.» Ναι, πολλά πράγματα μπορεί να φανταστεί κάποιος, αυτό όμως δεν τα κάνει αληθινά. Η διατύπωση του Ζιβ υπονοεί ότι δεν είχε κάποια άμεση απόδειξη ότι το έργο έκανε μεγάλη εντύπωση στον Τρότσκι. Δεν έγραψε, για παράδειγμα, «Ο Μπρόνσταϊν χάρηκε πάρα πολύ με αυτό το φυλλάδιο...» Αν ο κ. Ζιβ έδινε ένορκη κατάθεση, σαν μάρτυρας κατηγορίας, ο συνήγορος για την υπεράσπιση θα τον εξέταζε προσεκτικά σε αυτό το σημείο. Αφού μάλιστα παρατηρούσε ότι δεν ξέρει ακόμη ούτε πώς ο Τρότσκι απέκτησε αυτό το φυλλάδιο, θα έκανε πιθανώς την εξής ερώτηση: «Κύριε Ζιβ, δεν είναι αλήθεια ότι δεν γνωρίζετε πραγματικά με βεβαιότητα αν ο Τρότσκι διάβασε την Τέχνη της Αντιπαράθεσης; Δεν είναι αλήθεια ότι ποτέ δεν τον είδατε προσωπικά να διαβάζει πραγματικά το βιβλίο;» Για την ακρίβεια, σύμφωνα με όσα έγραψε ο Ζιβ, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε σίγουρα αν ο Τρότσκι διάβασε πραγματικά την Τέχνη της Αντιπαράθεσης. Αλλά η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι, για τον σκοπό της αξιολόγησης αυτής της βιογραφίας, λιγότερο σημαντική από την παράλειψη του Σέρβις να εξετάσει τους ισχυρισμούς του Ζιβ.
Εντελώς το αντίθετο συμβαίνει. Ο Σέρβις πηγαίνει πολύ πιο πέρα από τους ισχυρισμούς του Ζιβ. Γράφει, «Ο Λιόβα προετοίμαζε τον εαυτό του σαν να επρόκειτο για στρατιωτική εκστρατεία. Εξέτασε προσεκτικά την Τέχνη της Αντιπαράθεσης του Σοπενχάουερ για να μπορέσει να βελτιώσει τις διαλεκτικές του ικανότητες (η έμφαση προστέθηκε).» [45] Στην πραγματικότητα, όπως έχουμε δείξει, ο Σέρβις δεν έχει τις αποδείξεις για να στηρίξει τον ισχυρισμό του.
Γιατί είναι σημαντικό αυτό το ζήτημα; Ο Σέρβις υπονοεί ότι τα επιχειρήματα του Σοπενχάουερ παρέχουν ένα κλειδί για την κατανόηση της διαμόρφωσης όχι μόνο του εριστικού ύφους του Τρότσκι, αλλά και της υποτιθέμενης επιθετικής και τυραννικής προσωπικότητας του. Περιπλανώμενος μακριά από το πραγματικό κείμενο του Ζιβ και προσφέροντας την δική του λογοκριμένη ερμηνεία του Σοπενχάουερ, ο Σέρβις παρουσιάζει διαστρεβλωμένα τον φιλόσοφο σαν κάποιον που προωθεί μία σειρά από αδίστακτα διαλεκτικά τεχνάσματα και κόλπα. «Νίκη, συντριπτική νίκη,» ρητορεύει ο Σέρβις, «είναι ο μόνος στόχος που αξίζει τον κόπο.» Ο φιλόσοφος, σύμφωνα με τον Σέρβις, «διακήρυξε στην συνέχεια ότι οι ιδέες των ‘απλών ανθρώπων’ δεν μετρούσαν σε τίποτε.» [45]
Ο Σέρβις τελικά διακηρύσσει: «Ο Σοπενχάουερ δεν ανήκε στον συνηθισμένο εξοπλισμό της Ρωσικής επαναστατικής σκέψης, και ο Λιόβα Μπρόνσταιν δεν αναγνώρισε ανοιχτά την επίδραση του πάνω στις διαλεκτικές τεχνικές του. Ωστόσο πιθανώς βρήκε πολλά από όσα χρειαζόταν για τις πολιτικές του ιδέες και την προσωπικότητα του στην Τέχνη της Αντιπαράθεσης (η έμφαση προστέθηκε)." [45]
Έτσι, λοιπόν, τι μας απομένει πραγματικά στο τέλος; Ο ισχυρισμός του Σέρβις ότι ο Τρότσκι ανακάλυψε στον Σοπενχάουερ μία φιλοσοφική δικαίωση για την δήθεν περιφρόνηση του προς την ανθρωπότητα και για τις κακόβουλες εριστικές διαμάχες είναι βασισμένος σε υποθέσεις, πιθανολογίες και εικασίες που δεν στηρίζονται σε γεγονότα.
Εάν υποθέσουμε, προς χάρη της συζήτησης, ότι ο Τρότσκι διάβασε - και όχι μόνο, αλλά μελέτησε μάλιστα με μεγάλη προσοχή - την Τέχνη της Αντιπαράθεσης του Σοπενχάουερ αυτό δεν μας λέει εάν συμφωνούσε ή διαφωνούσε· τι δεχόταν και τι απέρριπτε. Ο Τρότσκι διάβασε πολλά πράγματα στα νιάτα του ανάμεσα στα οποία ήταν, καθώς μας λέει στο Η Ζωή μου, τα γραπτά του Τζών Στιούαρτ Μιλλ. Ωστόσο κανείς δεν θα κατηγορούσε τον Τρότσκι ότι είναι θαυμαστής του Βρετανικού εμπειρισμού και φιλελευθερισμού. Τελικά, ο Σέρβις φαίνεται να θεωρεί ότι η υποτιθέμενη μελέτη της Τέχνης της Αντιπαράθεσης από τον Τρότσκι θα μπορούσε να είχε μόνο βλαβερές συνέπειες. Ο συγγραφέας αυτής της ανασκόπησης νομίζει ότι είναι πιο πιθανό ότι ο Τρότσκι, εάν είχε διαβάσει την Τέχνη της Αντιπαράθεσης, θα μπορούσε να έχει βρει σε αυτό το φυλλάδιο υλικό που αργότερα θα αποδεικνυόταν χρήσιμο για να ξεσκεπαστούν οι συκοφαντίες, οι διαστροφές, οι μισές αλήθειες και τα ψέματα των πολλών αδίστακτων εχθρών του. Έχουμε μάλιστα την υποψία ότι ο Σταλινισμός δίδαξε πολύ περισσότερα στον Τρότσκι απο τον Σοπενχάουερ σχετικά με τις ανέντιμες διαμάχες.
Ο Τρότσκι και η Σοκολόβσκαγια
Οι αδιάκοπες προσπάθειες να δυσφημιστεί ο Τρότσκι φέρνουν το αντίθετο αποτέλεσμα και ρίχνουν πάνω στον Σέρβις ένα καθόλου κολακευτικό φως. Φαίνεται να είναι οργανικά ανίκανος να νοιώσει και την παραμικρή συμπάθεια για τα πολλά συναισθηματικά τραύματα και κλονισμούς που υπόστηκε ο Τρότσκι στην διάρκεια μιας ζωής που ήταν αφιερωμένη - ή για να χρησιμοποιήσουμε τις λέξεις τις λέξεις της πρώτης του αγάπης και συζύγου Αλεξάνδρας Σοκολόβσκαγια, ιερά δοσμένη - στην επαναστατική υπόθεση. Ακόμη και όταν ασχολείται με την δοκιμασία του δεκαεννιάχρονου Λεβ Νταβίντοβιτς, φυλακισμένου και σε απομόνωση, η στάση του Σέρβις είναι περιφρονητική και σαρκαστική. Για παράδειγμα, παραθέτει αποσπάσματα από ένα βαθιά συγκινητικό γράμμα που έγραψε ο Τρότσκι στην Σοκολόβσκαγια τον Νοέμβρη 1898. Ο νέος νοιώθει μοναξιά και υποφέρει από αϋπνία. Εξομολογείται ότι έχει συλλογιστεί την αυτοκτονία αλλά κατόπιν καθησυχάζει την Αλεξάνδρα ότι είναι «εξαιρετικά δεμένος με την ζωή.» Και ποια είναι η αντίδραση του Σέρβις; Γράφει: «Υπήρχε επίδειξη και ανωριμότητα σε αυτά τα συναισθήματα. Ήταν ένας εγωκεντρικός νέος.» [52]
Ο Τρότσκι και η Σοκολόβσκαγια στο τέλος παντρεύονται και στέλνονται σε εξορία στην Σιβηρία. Αποκτούν δύο παιδιά. Η φήμη του Τρότσκι σαν ένας λαμπρός νεαρός συγγραφέας τον φέρνει στην προσοχή των πιο σημαντικών ηγετών του Ρωσικού σοσιαλισμού. Επιθυμώντας να επεκτείνει την εμβέλεια της δραστηριότητας του στο επαναστατικό κίνημα, ο νέος αποφασίζει να αποδράσει από την Σιβηριανή εξορία. Στην αυτοβιογραφία του, ο Τρότσκι γράφει ότι η Σοκολόβσκαγια τον ενθάρρυνε στην απόφαση του.
Αλλά ο Σέρβις, χωρίς να παρουσιάσει κανένα αποδεικτικό στοιχείο που να αντικρούει την αφήγηση του Τρότσκι, διακηρύσσει: «Αυτό είναι δύσκολο να το δεχτούμε με την μορφή που μας παρουσιάζεται. Ο Μπρόνσταϊν σχεδίαζε να την εγκαταλείψει στις ερημιές της Σιβηρίας. Δεν είχε κανένα να την προσέξει και έπρεπε να φροντίσει για δύο νεογέννητα μωρά ολομόναχη καθώς πλησίαζε ο χειμώνας.» Ο Σέρβις φέρνει το λιβελλογράφημα του στο αποκορύφωμα με ένα εντελώς χυδαίο σχόλιο: «Ακριβώς την στιγμή που έγινε ο πατέρας δύο παιδιών αποφάσισε να τραπεί σε φυγή. Λίγοι επαναστάτες άφησαν πίσω τους τέτοια χάλια.» [67] Ο Σέρβις, αντικρούοντας τον εαυτό του, αποδέχεται ότι ο Τρότσκι «ενεργούσε στα πλαίσια του επαναστατικού κώδικα συμπεριφοράς.» Αλλά κατόπιν ισχυρίζεται, «Ακόμη και αν η Αλεξάνδρα είχε δώσει πραγματικά την συγκατάθεση της, ο Λεβ έδειξε μικρή εκτίμηση της θυσίας που είχε ζητήσει από αυτήν. ‘Η ζωή’ είπε σαν να επρόκειτο για ένα απλό γεγονός, ‘μας χώρισε.’ Στην πραγματικότητα, είχε επιλέξει να χωρίσει τον εαυτό του από τις συζυγικές και γονικές του ευθύνες.» [67]
Χώρια από τον δυσφημιστικό χαρακτήρα αυτής της κατηγορίας, που αντικρούεται από όλα όσα είναι γνωστά για τις πραγματικότητες της επαναστατικής πάλης, είναι δύσκολο να φανταστούμε μία πιο αναχρονιστική προσέγγιση στην ιστοριογραφία. Ο Σέρβις τολμά να κρίνει την συμπεριφορά των επαναστατών στην Ρωσία στο τέλος του δέκατου ένατου αιώνα, που είχαν εμπλακεί σε μία θανάσιμη πάλη ενάντια στην τσαρική απολυταρχία, με τα υποκριτικά μέτρα ενός εύπορου, συντηρητικού, αυτάρεσκου και φαντασμένου μέλους της ανώτερης μεσαίας τάξης στην σύγχρονη Βρετανία.
Ας σημειώσουμε, παρεμπιπτόντως, ότι ο Σέρβις κόβει την πρόταση του Τρότσκι πριν την κατάληξη της. «Η ζωή μας χώρισε,» έγραψε ο Τρότσκι, «αλλά τίποτε δεν μπορούσε να καταστρέψει την φιλία μας και τον πνευματικό μας δεσμό.» (19)
Ο διαρκής χαρακτήρας της βαθιάς φιλίας και αμοιβαίας αλληλεγγύης του Τρότσκι και της Σοκολόβσκαγια επιβεβαιώθηκε από την τελευταία σε συζητήσεις με τον Ήστμαν την δεκαετία του '20. Η Αλεξάνδρα ποτέ δεν πρόδωσε αυτή την φιλία, για την οποία πλήρωσε στο τέλος με την ζωή της. Ο Στάλιν την δολοφόνησε το 1938. Ο Σέρβις κάνει αυτό το ψυχρό και περιφρονητικό σχόλιο για την τραγική της μοίρα: «Τα προβλήματα της είχαν αρχίσει με ένα βραχύβιο γάμο που έγινε για να κρατήσει αυτήν και τον Τρότσκι μαζί στην Σιβηρία - και στην Σιβηρία ήταν που τελικά εξέπνευσε.» [431]
Ο χειρισμός από τον Σέρβις της τραγικής μοίρας της κόρης του Τρότσκι Ζίνας, που αυτοκτόνησε στο Βερολίνο τον Γενάρη 1933, είναι σκληρός και κακόβουλος. Γράφει, «Ο Τρότσκι αντιμετώπισε την τραγωδία ρίχνοντας όλο το φταίξιμο στον Στάλιν και στην συμπεριφορά του προς αυτήν.» Συνεχίζει:
Αυτή η κατηγορία, που επαναλαμβάνεται συχνά στις αφηγήσεις του Τρότσκι, ήταν άστοχη. Η Ζίνα είχε παραμείνει στο Σουκούμ για όσο καιρό ήθελε· ήταν ο Τρότσκι που την κάλεσε στο εξωτερικό και όχι ο Στάλιν που την είχε απελάσει - και ήταν ο Τρότσκι με τον οποίο ήθελε να μείνει. Η προσπάθεια του Τρότσκι να πολιτικοποιήσει τον θάνατο δεν ήταν η καλύτερη στιγμή του. [386]
Ο Σέρβις επιλέγει να μην παραθέσει από την επιστολή που έγραψε ο Τρότσκι στην Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης στις 11 Γενάρη 1933, λιγότερο από μία βδομάδα μετά την αυτοκτονία της κόρης του. Δεν πληροφορεί τους αναγνώστες του ότι η Ζίνα δεν μπορούσε να επιστρέψει στην Ρωσία, όπου ο σύζυγος, η κόρη και η μητέρα της ζούσαν ακόμη, επειδή το Σταλινικό καθεστώς είχε ανακαλέσει την Σοβιετική της ιθαγένεια. Όπως έγραψε ο Τρότσκι, «Η στέρηση της ιθαγένειας της ήταν μόνο μία άθλια και ηλίθια πράξη εκδίκησης ενάντια σε μένα.» (20)
Αποφασισμένος να δυσφημίσει τον Τρότσκι με κάθε δυνατό τρόπο, ο Σέρβις απαλλάσσει το Σταλινικό καθεστώς από κάθε ευθύνη για τον θάνατο της κόρης του. Και αυτό παρά το γεγονός, καθώς γνωρίζει πολύ καλά ο Σέρβις, ότι ο Στάλιν, σε λίγα μόλις χρόνια, θα δολοφονούσε την πρώτη σύζυγο του Τρότσκι, τους γιους του, τους αδελφούς και την αδελφή του, και ακόμη και τα πεθερικά του.
Ένα Επαίσχυντο Επεισόδιο
Παρά την σημαντική έκταση αυτής της ανασκόπησης, είναι πολλά αυτά που δεν έχουν αναφερθεί. Μία ολοκληρωμένη αναίρεση όλων των παραποιήσεων και διαστροφών του Σέρβις θα αποκτούσε εύκολα το μέγεθος ενός πολυσέλιδου βιβλίου. Ο συγγραφέας αυτής της ανασκόπησης θα αφήσει για κάποιαν άλλη στιγμή την αποκάλυψη των πολιτικών πλαστογραφήσεων του Σέρβις καθώς και την επίμονη υπεράσπιση του Στάλιν ενάντια στον Τρότσκι. Από αυτή την άποψη, ένα σημαντικό ζήτημα που απομένει για διερεύνηση είναι η σημασία που έχουν οι βιογραφίες του Τρότσκι από τους Θάτσερ, Σουέιν και Σέρβις σαν εκδηλώσεις της διασταύρωσης της Σταλινικής πλαστογράφησης και του παραδοσιακού Αγγλο-Αμερικανικού αντι-Κομμουνισμού. Ένα εντυπωσιακό μάλιστα γνώρισμα της συνεχιζόμενης εκστρατείας ενάντια στον Τρότσκι είναι ο βαθμός στον οποίο αντλεί από τα ψέματα και τις σκευωρίες των Σταλινικών.
Υπάρχει ένα τελευταίο ζήτημα που πρέπει να τεθεί, και αυτό είναι ο ρόλος του Χάρβαρντ Γιουνιβέρσιτι Πρες στην έκδοση αυτής της βιογραφίας. Είναι μόνο για να απορεί κανείς πώς έχει επιτρέψει στον εαυτό του να συνδεθεί με ένα τέτοιο άθλιο και υποβαθμισμένο έργο. Είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι το χειρόγραφο του Σέρβις υποβλήθηκε σε οποιονδήποτε σοβαρό συντακτικό έλεγχο. Υπάρχουν ακόμη, ή θα ήθελε κάποιος έτσι να πιστεύει, καθηγητές στο Τμήμα της Ιστορίας του Χάρβαρντ που μπορούν να διακρίνουν την σοβαρή έρευνα από ένα άχρηστο και ευτελές έργο.
Υπήρξε ένας καιρός που το Χάρβαρντ ήταν δίκαια υπερήφανο για τον ρόλο του σαν αρχειοφύλακας του κλειστού τμήματος των εγγράφων του Τρότσκι, τα οποία εφύλαγε σε ασφαλές μέρος - σύμφωνα με τις οδηγίες του Τρότσκι και της Νατάλια Σέντοβα - για 40 σχεδόν χρόνια. Η Βιβλιοθήκη Χάουτον θεωρούσε ότι αυτά τα έγγραφα είναι ανάμεσα στις ιστορικά σημαντικές συλλογές του. Το 1958, το Χάρβαρντ, με δική του πρωτοβουλία, δημοσίευσε το ημερολόγιο που κρατούσε ο Τρότσκι το 1935. Ο πρόλογος του εκδότη παρατήρησε με σεβασμό ότι ο Τρότσκι «είναι για πολλούς σήμερα ένας από τους ήρωες του καιρού μας.» (21). Μισό αιώνα αργότερα προσφέρει την επίσημη έγκριση του για ένα συκοφαντικό και κακής ποιότητας έργο. Εξιλεώνεται σήμερα το Χάρβαρντ, σε μία περίοδο πολιτικής αντίδρασης και πνευματικής κατάπτωσης, για την προγενέστερη επίδειξη αρχών και ερευνητικής ακεραιότητας; Όποιος και να είναι ο λόγος, το Χάρβαρντ Γιουνιβέρσιτι Πρες έχει ντροπιάσει τον εαυτό του. Υποψιαζόμαστε ότι σε κάποια στιγμή στο μέλλον με την ανάκτηση ηθικού και θάρρους, θα ανατρέξει σε αυτό το επεισόδιο με μεγάλη μεταμέλεια.
(1) Δημοσιεύτηκε στο World Socialist Web Site (www.wsws.org) στις 11 Νοέμβρη 2009. [www.wsws.org/articles/2009/nov2009/serv-n11.shtml].
(2) James Burnham, “Science and Style: A Reply to Comrade Trotsky,” παράρτημα στο In Defense of Marxism του Λέων Τρότσκι (London: New Park,1971), σελ. 233.
(3) James Burnham, ανασκόπηση του The Prophet Armed του Isaac Deutscher, Russian Review, Τόμος 14, αρ. 2 (Απρίλης 1955), σελ. 151-152.
(4) Ιδ. Christopher Andrew, Defend the Realm: The Authorized History of MI5 (New York: Alfred A. Knopf, 2009); Peter Wright and Paul Greengrass, Spycatcher (New York: Penguin, 1987).
(5) Ιδ. το δεύτερο μέρος του παρόντος βιβλίου.
(6) Harvard University Press, Καταχώρηση καταλόγου για το Trotsky: A Biography by Robert Service. http://www.hup.harvard.edu/catalog/SERTRO.html.
(7) Writings of Leon Trotsky [1939-1940] (New York: Pathfinder Press, 1973), σελ. 158.
(8) Όλες οι παραπομπές σε αγκυλωτές παρενθέσεις είναι σε σελίδες στο: Robert Service, Trotsky: A Biography (Cambridge, MA: Harvard University Press, 2009).
(9) Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Σέρβις ακολουθεί στενά την θέση που αναπτύχθηκε προηγουμένως από τον Τζέφρι Σουέιν, που ανάφερε παραπονούμενος ότι ο Τρότσκι έχει θεωρηθεί σαν «ένας πολύ μεγαλύτερος στοχαστής από αυτό που ήταν στην πραγματικότητα. Ο Τρότσκι ήταν εξαιρετικά πολύγραφος και, σαν δημοσιογράφος, ήταν πάντοτε πρόθυμος να γράφει για θέματα για τα οποία εγνώριζε πολύ λίγα.» (Geoffrey Swain, Trotsky [Pearson, NY: Longman, 2006], σελ. 3). Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι ο Σέρβις, στην βιογραφία του για τον Στάλιν το 2004, μεταχειρίστηκε με πολύ μεγαλύτερο σεβασμό τον Σοβιετικό δικτάτορα και μαζικό δολοφόνο. «Ο Στάλιν ήταν ένας σκεπτόμενος άνθρωπος,» έγραψε ο Σέρβις, «και σε όλη του την ζωή προσπάθησε να κατανοήσει τον κόσμο όπως τον βρήκε. Είχε μελετήσει πολλά και είχε λησμονήσει λίγα. ... Δεν ήταν πρωτότυπος στοχαστής ούτε έξοχος συγγραφέας. Ωστόσο παράμεινε ένας διανοούμενος μέχρι το τέλος της ζωής του.» (Robert Service, Stalin: A Biography [Cambridge, MA: Harvard University Press, 2005], σελ. 569-570). Ιδ. την ανασκόπηση του Fred Williams για την βιογραφία του Στάλιν από τον Σέρβις στο World Socialist Web Site http://www.wsws.org/articles/2005/jun2005/stal-j02.shtml.
(10) Σε αντίθεση με τους υπέρμαχους του “Proletcult” στις αρχές της δεκαετίας του 1920, ο Τρότσκι υποστήριξε ότι το προλεταριάτο, σαν καταπιεσμένη τάξη, δεν μπορεί να δημιουργήσει την δική του κουλτούρα. Η κουλτούρα του μέλλοντος, που θα ξεπροβάλει βασισμένη πάνω σε μία πολύ μεγαλύτερη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, όταν δεν υπάρχει ανάγκη για μία ταξική δικτατορία, «δεν θα έχει ταξικό χαρακτήρα. Αυτό φαίνεται να οδηγεί στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει προλεταριακή κουλτούρα και ότι ποτέ δεν θα υπάρξει κάτι τέτοιο και μάλιστα δεν υπάρχει λόγος να λυπόμαστε για αυτό. Το προλεταριάτο αποκτά την εξουσία με σκοπό να απαλλαχτεί για πάντοτε από την ταξική κουλτούρα και να ανοίξει τον δρόμο για την ανθρώπινη κουλτούρα. Δίνουμε συχνά την εντύπωση ότι το ξεχνάμε αυτό.» (Leon Trotsky, Literature and Revolution [Chicago: Haymarket Books, 2005], σελ. 155).
(11) Leon Trotsky, My Life (Mineola, NY: Dover Publications, 2007), σελ. 86-87.
(12) Max Eastman, The Young Trotsky (London: New Park, 1980), σελ. 3.
(13) My Life, σελ. 84.
(14) Ibid., σελ. 86-87.
(15) Ibid., σελ. 87.
(16) Max Eastman, The Young Trotsky, σελ. 12-13.
(17) My Life, σελ. 363.
(18) The Young Trotsky, σελ. 21.
(19) My Life, σελ. 133.
(20. Writings of Leon Trotsky [1932-33] (New York: Pathfinder Press, 1972), σελ. 70.
(21) Πρόλογος στο Trotsky's Diary in Exile, 1935 (New York: Atheneum, 1963), χαρτόδετο.
Follow the WSWS